Een prangende vraag: Hoe moeten we bidden ?


Dit is niet alleen een vraag voor wie eigenlijk nog nooit echt gebeden heeft en niet weet hoe hij of zij daar mee aan moet. Zelfs ook mensen die gewend zijn om te bidden, weten vaak niet hoe en wat ze bidden 'moeten'.

Moeten we eigenlijk mooi bidden?

Er zijn gebeden waar God niet naar luistert. Waarom doet Hij dat niet? Hebben we dan niet op de goede manier gebeden, in de goede vorm; was het gebed niet mooi genoeg? Of werd soms iets gevraagd dat niet was zoals God het wil? Ligt het aan ons bidden, als God ons niet geeft wat wij Hem vragen ? Overvragen wij soms? Laten we voor de antwoorden de Bijbel maar opendoen. Dan blijkt al gauw dat het niet aan de vorm van ons bidden ligt als ons gebed (Luk.23:39-43) niet wordt verhoord. Lukas vertelt over één van de misdadigers aan het kruis. Hij bidt tot de gekruisigde Christus, die door anderen werd bespot. Is zijn gebed in vorm? Het is niet meer dan een schreeuw: Jezus, denk aan mij! Maar het antwoord is meer dan hij vraagt. In plaats van te beloven, dat Hij aan hem zal denken als Hij straks Zijn koninkrijk zal binnengaan, zegt Hij 'Heden (dat is vandaag nog) zult gij met mij in het paradijs zijn'. Jezus neemt hem mee naar de hemel. Dat het bij het bidden niet om de vorm gaat, blijkt ook uit een gelijkenis die Jezus vertelt over de Farizeeër en de tollenaar. (Luk. 18:9-14) Farizeeërs waren mensen die stipt al- le wetten en voorschriften naleefden en dachten, dat ze God daarmee wel tevreden zouden kunnen stellen.

Sommigen van hen waren erg vroom aan de buitenkant, maar ze "knepen (Matth. 23) de kat in het donker' , .Zij worden door Jezus huichelaars genoemd, schijnvrome lieden. Maar bij de mensen stonden ze vaak in een geur van 'heiligheid' .Precies het tegenovergestelde was het geval met tollenaars. Deze belastingambtenaars in dienst van de Romeinse overheerser, . werden geminacht en zelfs gehaat. De meesten van hen waren trouwensook corrupt en probeerden zo gauw mogelijk rijk te worden. Het gebed van de tollenaar uit de gelijkenis in Lukas 18 is weer niets anders dan een schreeuw: 'God, wees mij zondaar: genadig' .De Farizeeër zal wel erg mooi gebeden hebben; (Farizeeërs dachten tenminste dat ze wisten wat bidden was). God luistert niet naar hem. Maar het gebed van de tollenaar wordt verhoord. Nee, de verhoring van een gebed is niet af- hankelijk van ons mooie bidden of (Matth. 6 : 5-8 van de vele woorden die we gebruiken.

Jezus leert zijn discipelen te bidden

Zelfs de leerlingen (discipelen) van Jezus, weten geen raad met het bidden (Luk. 11: 1). En ze vragen Hem: 'Here, leer ons bidden'. Jezus leert hun dan het gebed dat bekend geworden is als het 'Onze Vader'. Dat gebed kunt je ook vinden in Mat th. 6 : 9-13. In een van de volgende studies wordt er verder op dit gebed ingegaan. In deze studie alleen dit: Het gebed bestaat uit zes 'beden'. In de eerste drie beden vragen we niets voor onszelf; we bidden, dat de glorie van God op de aarde door de mensen gezien mag worden. Het gaat allereerst om Uw naam, Uw koninkrijk, Uw wil. Pas daarna volgen de drie beden waarin we iets voor onszelf vragen. Ons brood, onze schuld, leidt ons. Als je daar goed over nadenkt, komt het antwoord op de vraag hoe je moet bidden al wat dichterbij .

Bidden in het Oude Testament

In het boek Exodus wordt verteld, dat Mozes de opdracht kreeg een tent (de tabernakel) te maken voor de dienst van God. Die tent was in tweeën gedeeld. In het binnenste gedeelte stond een gouden kist: de 'ark' van het verbond tussen God en Zijn volk. Er lagen twee stenen platen in, de 'tafelen' waarop de wet van God geschreven stond. De kist werd afgesloten door het 'verzoendeksel'. Buiten, vóór de tent bevond zich een altaar: het 'brandofferaltaar' .De betekenis hiervan is: als een Israëliet gezondigd had, tegen de wet van God, dus iets gedaan had dat God had verboden, moest hij een dier offeren. Dat dier, bijvoorbeeld een lam, werd dan gedood en geheel of gedeeltelijk verbrand. Met die handeling wilde de offeraar zeggen: HERE, ik heb de dood verdiend, maar wil dit dier ,in mij~ plaats nemen.

Eenmaal in het jaar ging de voornaamste priester , de 'hogepriester' , met het bloed van een dier het binnenste van de tent binnen. Hij sprenkelde dan het bloed op het verzoendeksel boven de stenen waarop de wet stond. Het bloed van het dier 'bedekte' dan de zonde, de overtreding tegen de wet van God. De Israëliet besefte dan natuurlijk wel dat deze handelingen allemaal symbolisch waren; hij wist dat dit bloed van zo'n dier hem niet kon redden. Je kunt daarover lezen in Ps. . 51: 18, 19 en in Hebr.10: 1-7.

Tussen het altaar vóór de tent en de ark in het binnenste van de tent stond nog een ander altaar: het 'reukofferaltaar (Ex.30:1-10). Elke dag ging een priester de tent binnen met reukwerk, een soort wierook, offerde dat en bad daarbij. , Die opstijgende wierook was een symbool van het gebed, Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit Openb, 8 : 3, 4,

Het gebed is dus een offer aan God. (Ps. 141 : 2) Het moet als een reukoffer tot God opstijgen. Niet allereerst en alleen iets vragen. Eerst onszelf aan God aanbieden. Kan dat? Een zondig mens, die zich aan God aanbiedt?": Ja, want eerst werd de schuld beleden bij het brandofferaltaar, dan pas ging de priester bidden bij het reukofferaltaar, vóór de ark. En daar was God met zijn vergeving tegen- woordig.

Bidden en het erkennen van de zonde gaan samen

De misdadiger aan het kruis naast Jezus bidt tot Hem, Maar wat deed hij eerst? Hij beleed zijn schuld en hij spreekt zijn geloof in de onschuld van Jezus uit, Pas daarna volgt zijn (Luk. 23: 41) gebed, waarin hij Jezus als Koning erkent, In de een vorige studie kwam dat ook al ter sprake. In Psalm 25 belijdt de dichter eerst zijn schuld, prijst dan de trouw van God en bidt dan tenslotte voor zichzelf, De volgorde op zichzelf is natuurlijk niet zo belangrijk. In het 'Onze Vader' is de volgorde bijvoorbeeld anders. Maar echt bidden zonder besef van je schuld kan niet.

Jezus Christus zegt ons te bidden in (Joh. 16:23-28) Zijn Naam. Wat Hij daarmee bedoelt wordt ook uit het Oude Testament duidelijk. Het lam dat de Israëliet offerde op het altaar om daarmee zijn zonde te erkennen, is een afbeelding van 'het lam van God' dat de zonde wegneemt. Jezus, (Joh. 1: 36) die zichzelf offerde aan het kruis, stierf voor onze zonden. We hadden verdiend dat God ons voor altijd zou verstoten. Maar Jezus stierf in onze plaats. Zijn bloed bedekt onze zonden, zoals het bloed van het offerdier dat op het verzoendeksel gesprenkeld werd, de zonden van de Israëliet bedekte.

Bidden in de Naam van Jezus betekent: erkennen en geloven dat Hij voor ons de schuld heeft betaald. Wie bidt in Zijn Naam, erkent en belijdt daarmee zijn eigen zonden en gelooft tegelijkertijd dat hij vrij is van schuld. Dan doet de vorm van het gebed er niet toe. Ook niet de volgorde. Als we maar wel bedenken, dat God ons gebed alleen kan en wil verhoren als we erkennen, dat we schuldig zijn voor Hem. Dan hoort God ons. Een gebed om vergeving wijst Hij nimmer af. Dan is (Ps. 32: 5) God een Vader voor ons. Als we in moeite zijn, verdriet hebben, veel moeten lijden kunnen we bij God terecht, bij Hem 'schuilen'.

Dat vind je verwoord aan het begin van veel Psalmen, Psalm 46, Psalm 90, Psalm 91. Je bij God thuis voelen kan al- leen als je weet, dat Hij niet meer boos op je is, omdat voor je schuld betaald is. We mogen alles vragen. ledereen die op die manier tot God komt, wil Hij helpen; dat heeft Hij beloofd. Of je gebed al dan niet verhoord wordt ligt gelukkig niet aan de vorm. Maar aan de inhoud. Zoals een kind vraagt aan zijn vader, zo mogen wij God vragen. Krijgen we dan ook alles waar we om vragen?

Stel de vraag eens anders: krijgt een kind alles waar het om vraagt, als het een vader heeft die van het kind houdt? Evenmin als kinderen kunnen beoordelen wat goed voor ze is, zomin kunnen wij dat. Onze Vader in de hemel weet dat wel. Hij weet dat zelfs het beste.

We mogen alles aan God voorleggen. (Filip. 4: 6) Wemogen Hem alles vragen wat we nodig hebben. Maar wat we nodig hebben, wérkelijk nodig hebben, is vaak iets anders dan wat we denken nodig te hebben. Zelfs Paulus moest (Filip. 1:12-14) dat erkennen. Toen hij in Rome in de gevangenis zat, zal hij ongetwijfeld (Hand. 28) gebeden hebben uit die gevangenschap te worden bevrijd.

Maar God doet anders. Hij laat Paulus in de gevangenis zitten. En daardoor komt het evangelie op plaatsen waar het anders nooit gekomen zou zijn. Paulus moest erkennen dat God het beter weet dan hij. Zo is het ook met het onverhoorde gebed van Paulus, dat in een andere studie ter sprakekwam. Een sterke, zelfbewuste Paulus kon het evangelie niet verkondigen. Het moest een zwakke Paulus zijn. Hoe wonderlijk wij dat ook mogen vmden.

Wemogen God alles vragen. En we moeten veel van Hem verwachten. Beterschap als we ziek zijn, hulp als we het moeilijk hebben, werk als we werkloos zijn, vrede als oorlog dreigt...alles.

Hoe bestaat het ? Een alom gehoorde uitroep

Wat weten wij eigenlijk van de bedoelingen van God met ons lijden, met ons bestaan, met ons leven (Hand.6, 7). Lees de ontroerende geschiedenis van de dood van Stefanus. Van hem zouden wij gezegd hebben dat dat nou precies de man was die God gebruiken kon om het evangelie te verkondigen. Toch laat God het toe dat hij met stenen wordt doodgegooid. En de man die later Paulus zal heten, helpt daar een handje bij . Hoe bestaat het, zouden wij zeggen. (Hand. 8 ; 4) En lees daarna dan in het volgende hoofdstuk: Juist door de vervolging wordt het geloof verbreid. En Saulus (1 Cor. 9; 16) (Paulus) wordt in zijn kraag gegrepen door God: hij moet het evange- lie vertellen. Zo werkt God, zo doet God dat !

Bidden blijft basis voor vernieuwing

Kerken en andere organisaties roepen christenen voortdurend wereldwijd op om te bidden voor de wereld, de kerken, het missionaire werk, het diaconaat, jeugdwerk, enz.
Ik sluit mij graag aan bij deze oproep tot gebed, er van overtuigd dat bidden de dragende grond is onder alle blijvend en vruchtdragend werk in de kerken. Het plaatst ons in de rechte verhouding tot God en draagt veel beloften in zich. Toch blijkt dat er veel belemmeringen zijn om tot een gestructureerd en actief gebedsleven te komen, zowel persoonlijk als in gemeenteverband. Daarom elkaar ondersteunen en leren van elkaar, want: bidden kun je leren!  Neem tijd om alleen of met elkaar te bidden voor de kerken en mensen waar ook ter wereld. Iedereen mag daar op zijn eigen wijze aan deelnemen: misschien door actief mee te bidden, door de stilte te zoeken of in te stemmen met het gezamenlijke gebed. Werk mee aan geestelijke vernieuwing van de kerken en geloofsgemeenschappen wereldwijd. Speerpunten zouden kunnen zijn: doelgerichte verandering van eredienst en dienstbetoon; geïnspireerde kerkbesturen; doelgerichte groei, missionaire arbeid, pastoraat en onderlinge betrokkenheid.. Dit alles gedragen door gebed, lofprijzing en aanbidding.

Gelijkenis over een tollenaar en een farizeeër

1 Jezusj vertelde hun een gelijkenis over de noodzaak om altijd te bidden en niet op te geven: 2 ‘Er was eens een rechter in een stad die geen ontzag had voor God en zich niets aan de mensen gelegen liet liggen. 3 Er woonde ook een weduwe in die stad, die steeds weer naar hem toe ging met het verzoek: “Doe mij recht in het geschil met mijn tegenstander.” 4 Maar lange tijd wilde hij dat niet doen. Ten slotte zei hij bij zichzelf: Ook al heb ik geen ontzag voor God en laat ik mij niets aan de mensen gelegen liggen, 5 toch zal ik die weduwe recht verschaffen omdat ze me last bezorgt. Anders blijft ze eindeloos bij me komen en vliegt ze me nog aan.’ 6 Toen zei de Heer: ‘Luister naar wat deze rechter zegt, al minacht hij ook het recht. 7 Zal God dan niet zeker recht verschaffen aan zijn uitverkorenen die dag en nacht tot hem roepen? Of laat hij hen wachten? 8 Ik zeg jullie dat hij hun spoedig recht zal verschaffen. Maar als de Mensenzoon komt, zal hij dan geloof vinden op aarde?’

De erfgenamen van het koninkrijk van God
9 Met het oog op sommigen die zichzelf rechtvaardig vinden en anderen minachten, vertelde hij de volgende gelijkenis. 10 ‘Twee mensen gingen naar de tempel om te bidden, de een was een farizeeër en de ander een tollenaar. 11 De farizeeër stond daar rechtop en bad bij zichzelf: “God, ik dank u dat ik niet ben als de andere mensen, die roofzuchtig of onrechtvaardig of overspelig zijn, en dat ik ook niet ben als die tollenaar. 12 Ik vast tweemaal per week en draag een tiende van al mijn inkomsten af.” 13 De tollenaar echter bleef op een afstand staan en durfde niet eens zijn blik naar de hemel te richten. In plaats daarvan sloeg hij zich op de borst en zei: “God, wees mij zondaar genadig.” 14 Ik zeg jullie, hij ging naar huis als iemand die rechtvaardig is in de ogen van God, maar die ander niet. Want wie zichzelf verhoogt zal vernederd worden, maar wie zichzelf vernedert zal verhoogd worden.’
15 De mensen probeerden ook kleine kinderen bij hem te brengen om ze door hem te laten aanraken. Toen de leerlingen dat zagen, berispten ze hen. 16 Maar Jezus riep de kinderen bij zich en zei: ‘Laat ze bij me komen, houd ze niet tegen, want het koninkrijk van God behoort toe aan wie is zoals zij. 17 Ik verzeker jullie: wie niet als een kind openstaat voor het koninkrijk van God, zal er zeker niet binnengaan!’  (Lukas 18: 1 - 17 )

Waar gaan die twee heen?

De plaats waarheen zij gaan is de verfraaide tempel “van Herodes de Grote”. Het nederige gebouwtje waar de teruggekeerde oude joden na de ballingschap over geweend hadden was inmiddels sterk uitgebreid, het stond in de tijd van Christus in de steigers - nog tot 63 na Christus. De tempel heeft allerlei hoofd- en bijgebouwen, voorhoven er omheen, met terrassen. Kortom, een kunstig werk van bouwmeesters. Geen wonder dat sommigen uitriepen: Meester, zie hoedanige gebouwen! Het is als het ware een stukje hemel op aarde! Net zoals vandaag de dag een mooie kathedraal - mits goed gebruikt - een stukje hemel op aarde kan zijn. Denk aan het zeer gedragen romaanse basilicale schip van de Utrechtse Pieterskerk, wat getuigt van geslotenheid, kracht, rust, ernst, eenvoud, troost en leven. In de drukke, schreeuwerige, open gothiek van de Domkerk is hiervan weinig of niets overgebleven. Echter deze plaats van aanbidding werd slechts 7 jaar na voltooiing radicaal verwoest; na een hoogtepunt kan snel verval intreden! Waarschuwing voor ons: ons lichaam is tempel van de Heilige Geest. Wij voeden en verzorgen het gedurig. Maar hoe snel kan de afbraak toeslaan. Hoedanig is dan uw leven. Voor het gericht zal onderzocht worden of de tempel (ons lichaam) aan zijn doel beantwoordde, om God te bedoelen. Dit bevat ook troost voor Gods kinderen als zij lijden, want wat wonderlijk dat er aan een tempel die voor de afbraak gereed staat toch zoveel zorg is besteed. Kijk, God bekleedt de bloemen met heerlijkheid en pracht, terwijl hun steel morgen knakt. Zoveel te meer zorgt uw Vader voor u, kleinen in de genade, wier leven een damp is, doch het is niet veracht bij Hem!

Wie zijn die twee?

Wie zijn zij die daarheen gaan? Het loopt tegen het gebedsuur op een gewone doordeweekse dag. Er zijn joden die hun werk onderbreken, allerlei mensen spoeden zich naar de tempel. Eigenlijk heeft het wat weg van huisgodsdienst-oefening. De twee mensen zijn heel verschillende joden, dat heb je in de volkskerk die aan Schrift en belijdenis gebonden is op onveranderlijke grondslagen. Echter wie zich baseert op geestverwante mensen, die presteert het telkens om grondslagen te maken en te breken. Dan openbaart zich het onderscheid tussen kerk en sekte.

De dienstdoende priesters hebben niets op met dit tweetal! Vanaf de balustrade gekeken? Dan schouderophalend gereageerd: moet je kijken, daar komen die en die ook aan. Wie? Een tollenaar is een jood die voor de Romeinse overheerser belastinggeld binnenhaalt, een zakenman, een realist die met iedereen overweg kan, goedschiks of kwaadschiks. Hij is iemand die zichzelf onrechtmatig verrijkt, daarom is hem verboden om te getuigen in joodse rechtszaken. Kortom, de tollenaar is een symbool van machtswillekeur in een tijd van Godsverzaking en dreigende ondergang. Wie nog meer? Tevens nadert er een farizeeër, dat is een nauwgezette jood, die zich liever arm betaalt voor de dienst des HEEREN. Deze man staat bekend om de goede zorgen die hij besteedt aan kinderen (onderwijs), verder om zijn aandacht voor armen, wezen en weduwen. Bezorgd als hij is over de modernisering (afval en verval), staat hij echter ver àf van zijn volk en hun schuld (de schare die Wet niet weet). Hij probeert door onderwijs mensen zo ver mogelijk bij het kwaad vandáán te houden. Prijzenswaardig werk! Dit kan gezegend worden, ja, net als je vader of moeder je voorhoudt. Tegengesputterd vroeger? Toch bewaard? Wat een zegen! Een dubbele zegen als men onder de Wet gebracht wordt, om zich daar dood te werken. Je kunt niet onder je plicht vandaan om het met God in orde te maken. U hebt het gemis gevoeld, tot op Christus, Die het gebod eert, en Die het gebod door Zijn Geest inschrijft in de harten der Zijnen. Veel farizeeërs, die aanvankelijk niet ÉÉN met hun volk waren, kwamen later toch tot oprecht geloof. Vóór die tijd waren zij niet profetisch bezield, doch los van hun volk bezig zonder diepe vrede. Onder de Wet leert men zijn tekort tegenover God zien, men zoekt een onderdak, maar nergens is rust. Het is moeilijk om het tegen God vol te houden.

Toch is de ernst van de farizeeër prijzenswaardig. Nou ja, de tempelpriesters (dit zijn sadduceeërs) denken er anders over, zij vinden de farizeeër hopeloos ouderwets, extreem, bemoeizuchtig, niet van deze tijd. Moderne priesters zoeken massaal aansluiting bij het denken van hun tijd, het moderne denken, de ontwortelde cultuur van die tijd, de multiculturele samenleving onder dictatoriaal bewind. Er was zelfs een sportschool voor naaktsport in Jeruzalem geopend. De verbondsdreiging werd niet opgemerkt. Zonden zijn afgezwakt tot “problemen” waar niemand verantwoordelijk voor is, het heten gebreken te zijn in de schepping waar vooral tactisch en “pastoraal” op gereageerd moet worden. Dat zonde een moedwillige afwijking is, komt te hard over, en overigens moet ieder zelf de consequenties van zijn handelen aanvaarden. Zo liefdeloos staat het er voor onder de lekkende paraplu van moderne ideeën.

Doet de kerk er niets aan, is een vraag van alle tijden. De kerk van die tijd, de priesters, dat zijn de kerkmanagers, de bestuurders die geen uitspraak doen over de leer, zij laten het opzicht na, worstelen niet om de zielen. Men eist slechts trouw aan de synode, gehoorzaamheid aan de voorgangers. Het volk moet vooral hoge verwachtingen van de kerk hebben, en verder krijgen zij in ruil voor hun onderdanigheid een grote “vrijheid”. Joodse priesters zwijgen over heilige onrust gevende dingen, zij geloven geen geesten, geen oordeel, geen opstanding. Nee, ze hameren alleen op ieders eigen verantwoordelijkheid, de maatschappij dat ben jij, en z'n “loon” ontvangt elk mens hier en nu. Verder achten de priesters voorzichtigheid geboden; dit soort harde mannen, zoals Gamaliël, weet zich prachtig op de vlakte te houden en zich aan hun verantwoordelijkheid te onttrekken.

In de ogen van de priesters is de farizeeër die hoogmoedige bekrompen man, die niet mee kan met zijn tijd, dat is een die het oude geloof gestand doet en die de kerk wil herstellen. In de vergadering van het sanhedrin zal wel overwogen zijn: “ach, je hebt nog van die mensen.” Maar wij zien dat er in tijden van massale plichtverzaking nog mannen bestaan die in hun eentje “opziener” zijn, zij lopen wel onder de Wet maar handelen toch zeer getrouwer met de ziel van een tollenaar. De farizeeër onder de Wet is een waarschuwende man, terwijl Gods eigen volk dat verlost en evangelisch geleid is, de Wet verzaakt en de waarschuwende stem vaak zondig inhoudt. We zijn een christendom zonder Wet geworden helaas. Daarom is een farizeeër een doorn in het oog van kerkmanagers die met pluralistische tactiek een goddeloze vrede verkiezen boven een rechtvaardige strijd.

Daarbij behoort het soms tot de kerkpolitieke mogelijkheden om ernstige mensen tijdelijk hun gang te laten gaan, zij het aan handen en voeten gebonden: “Ach, hij doet best nuttig werk onder een uitstervend ouderwets volkje; zolang we ons er niet aan ergeren, regelen we voor de schijn een convenantje voor dit genre; laat maar.” Zo kan de leugen spreken, maar in waarheid zijn zij allemaal joden, gaan zij allebei naar de tempel, zij behoren daar, want zij zijn dragers van de orde des verbonds. Immers niet de verschillende levensrichtingen zijn bepalend, maar onze afkomst staat centraal. De eenheid van volk en kerk, de levenseenheid in het lichaam van Christus, alles wat de Heere Zelf gebiedt en bewerkt. Het gebod spreekt tot en in de gewetens. De stem des HEEREN is op de wateren, bij bomen en dieren, en in Zijn tempel zegt Hem een iegelijk eer. Daar spreken de inzettingen, daar wordt gebeden: Heere, aanschouw het verbond, het bloed des verbonds spreekt betere dingen. Is dit in onze gewetens geopenbaard, letten we dààrop, of zijn er geen dingen meer die we samen met volk en kerk beleven? Los zand is het geworden, eigen dunk heerst. Er is geen God maar een mens die op aarde wetten maakt en breekt.

Wat gaan zij doen?

Wat gaan zij beiden doen? Deze twee joden staan straks met anderen samen in het voorhof der mannen gekeerd naar de altaren, om te bidden. Hoe bidden zij? Joden zijn gewend hun gebeden halfluid uit te spreken, het mag gehoord worden, men bidt met een open gebedshouding: gezicht naar de hemel, armen verheven, in het midden der gemeente. Er wordt zo gebeden dat een ander het van dichtbij horen kan:

Dan zou geen schaamte mijn aangezicht bedekken, wanneer ik steeds opmerkend was geweest, hoe Uw geboden mij tot Uw liefde wekken...

Nu is het niet zozeer de vraag of je hiervan als farizeeër nog hoogmoediger wordt, doch de werkelijke reden is dat God het waard is. Hij moet ons doel zijn. Omdat Hij dit is, moet Hij ons voor ogen staan. God is het waard dat Hij alle lof ontvangt, waarvan het bijbelse gebed het voornaamste gedeelte is.

Op dit moment vraagt de inhoud van de gebeden van beide joden onze aandacht. Wat bidden zij precies? Veel mensen kennen het gebed alleen als iets dat nagenoeg onbenoembaar is. In de tekst is echter sprake van twee heldere, persoonlijke gebeden, want de gebedswoorden van beide joden luiden geheel bìjbels. U leest dit in Psalm 17: 3-4; Psalm 26: 3-5; Psalm 101: 2-4; Psalm 51: 3-6, enzovoorts.

Het gebed van de farizeeër

De farizeeër bidt bijbels. Zijn gebedswoorden zijn bijbelse, ware, Goddelijke woorden uit de H. Schrift. In de woorden van de farizeeër moet de stem van God gehoord worden. Dit heeft de tollenaar door genade gedaan! Toen hij dit mocht doen, werd de farizeeër hem tot beschaming en tot zegen. Wie zijn neus optrekt voor een farizeeër mist deze zegen. Ernstige joden waren gewend om voor God te belijden dat zij liever een dorpelwachter waren in ‘s-Heeren huis, dan een bezoeker van theaters en circussen. Een farizeeër liet in het gebed uitkomen dat terwijl anderen naar de afgrond leven, zìj zelf het hemelse zochten. Dit wordt door mensen hoogmoedig bidden genoemd, maar God kan een gebed waar mensen hun neus voor zouden ophalen zeker gebruiken. God kan een farizeeër gebruiken die nog onder de Wet loopt en die nog niet op zijn plaats gebracht is! Hoe kan dit bestaan? Heel eenvoudig, want reken maar: God is in Zijn Wet die Hij het volk laat horen d.m.v. Mozes’ opvolgers die zitten op de “stoel van Mozes". Het goddelijke krijgt gestalte op aarde in degene, die spraak uitstort, de boer, zijn koning, de robuuste kerkganger die niet vleiend handelt (in of buiten een speciaal ambt) met zijn naaste. God is aanwezig in het woord van de man die een drager is van de orde. Dat hebben we nodig. De stem des Heeren is aanwezig in de geslachten. Er gaat ook een sprake uit van de ijver, van het staan in deze boze dag. Als strijder voor het erfdeel kan een farizeeër voor anderen een opvoeder tot Christus worden. Zijn onverzettelijkheid mag niet smadelijk wordt weggezet, want de ijver van een Jehu was wel tekort, maar was niet verkeerd.

Er gaat in deze boze dag ook een getuigenis Gods uit door middel van een verdwijnend volk. Weet u niet hoe? Hoor maar: De tollenaar werd of déze keer of reeds eerder getroffen, hij zag God, hij werd levend gemaakt, afgesneden en overgezet. Hoe? Hij mijnt het vonnis. Wee mij, want ik verga, ik ben niet, riep Jesaja uit. Nou man, dan heb je genoeg aan jezelf. O nee, maar bovendien woon ik temidden van een vuil volk... Nee, zover is de farizeeër nu persoonlijk nog niet gebracht, maar zijn onderwijs strekt zich wel in deze richting uit, want hij zit op de stoel van Mozes, en vanaf die “stoel” werd de tollenaar bediend, nu of ook al voor dezen. Hebt u wel eens een gebed gehoord waar de bliksem van afsloeg in uw hart? Dat kan afkomen van de lippen van een onvernederde farizeese bidder of van een ingezonken gelovige, maar het werd voor u tot zegen. Hoe? U werd samen met uw volk de schuldige, de zondaar. Toen werd -in dit gericht Gods- het kooltje vuur van het altaar door het Evangelie u aangereikt, en het raakte uw lippen aan. Wat heeft dit tot gevolg voor ons? Als het Evangelie u wordt verteld, dan worden uw lippen gereinigd. Hoe blijkt dat? Dit blijkt uit, wat wij noemen, het tollenaargebed.

Het gebed van de tollenaar

De tollenaar bidt eveneens bijbels. Psalm 51, de verzen 3 tot 6 vindt hier weerklank door de Heilige Geest gewerkt. In de tollenaarbede is de reuke des levens ten leven aanwezig. Zonder gehoord te hebben en tot leven gekomen te zijn is het onmogelijk om te zien dat God gelijk heeft, en komt men zelf niet tot een tollenaarsgebed.

Wat zullen de priesters hiervan zeggen? Ach, een priester zal misschien denken: “Man, kan dat zo? Jij het ene moment een ander oplichten en dan hier zó bidden?” De vraag die ons ter harte moet gaan is of het een bijbels gebed is. Wij weten niet hoe het zover is gekomen, of zijn consciëntie opeens of langzaamaan is geopend, de Wet in zijn ziel geopenbaard, en dat Christus voor hem de Deur hope is gebleken. Toen Jezus’ leven hem werd gegeven, stierf hij de dood, en hij bekeerde zich van het geweld dat in zijn handen is. Nee, niet “de tijden” moesten eerst beter worden, maar hij mocht opnieuw beginnen. Want er ligt nog een begin, dit is het wonder voor elke begenadigde ziel. Dat het begin van God er ligt, onberouwelijk en onherroepelijk! Welnu, de tollenaar mag de tempel straks verlaten en heengaan, ook teruggaan naar huis. En God zag dat hij bekering van node had. God gaf hem bekering en Hij liet het oordeel niet doorgaan. En de tollenaar zag dat hij God nu altijd mag dienen. Bij God is de genade van de bekering. De Heere hééft bekering, en Hij gééft het, en Hij zegt tot ieder die in waarheid een ònbekeerd mens mocht worden, dit: Nu mag u altijd bij Mij wonen, vrijgesproken van schuld en straf, nou mag je weer zijn die je bent, dat is: in Mijn gunst hersteld, teruggebracht door Geest en Woord, geleid tot de Zoon, en teruggebracht bij de Vader. De daad en de bevestiging ervan is rechtvaardiging. Echter het opmerkelijke is dat beide bidders opgegaan zijn naar de tempel om gerechtvaardigd te worden. Hoor maar:

Wat is hun bedoeling?

De joden hebben bij hun kerkgang als doel voor ogen om gerechtvaardigd te worden, dat wil zeggen: erbij te mogen behoren, bij het volk, en om in de juiste verhouding tot God te staan, om Hem toegewijd te dienen, en af te wijken van het kwade. Dit is niet zomaar iets, maar het getuigt van diepe ernst en nood. Vergelijk het maar met werkloze “stempelaars” uit de jaren-'30 van de vorige eeuw, die enkele malen per dag bij hun instantie langs moesten gaan om een stempel te laten zetten op hun kaart. Elk bezoek was een “belijdenis”, ik behoor erbij, ik ben verlegen, ik doe mee, ik ben beschikbaar, bereid en toegewijd. Elk stempel is dan een bevestiging van je aanwezigheid, beschikbaarheid, rechtvaardigheid. Zonder stempel viel je uit de boot, behoor je er niet bij. Want je ontbreekt, je bent je verplichting niet nagekomen, je bent rechteloos - ja: je bent onbetrouwbaar. Dit is het tegenovergestelde van rechtvaardig zijn, meetellen en een plek innemen.

Hoe het ook zij, de natuurlijke behoefte om bij de Heere te behoren is in ieders geweten ingekerfd. Wie van God afwijkt en van de orde afwijkt is tegennatuurlijk bezig en komt niet in de juiste verhouding tot God te staan. Beide Israëlieten voelen dat zij moeten leven met een doel. De levensbestemming ligt vast in de schepping, de verkiezing en het verbond van God. Alles moet Hem eren, dat is niet aan onze vrije wil overgelaten.

Joden geloven dat wie de tempel op de juiste wijze bezocht, als een rechtvaardige naar huis gaat. Daarom moeten zij hun huizen uit om te staan met het hart gericht op Gods altaren. Het moet ons tot zorg worden: Hoe gaan wij verder? Hoe gaan wij tot het leven in? Het voornaamste middel is dat wij gerechtvaardigd worden. Alleen dan is er een weg terug, een verlenging van dagen. Als wij van tafel opstaan na de huisgodsdienstoefening, of als wij de eredienst beëindigd hebben, moet het zo zijn dat wij gerechtvaardigd terugkeren tot ons huis, onze geliefden, onze bezigheden.

Hieruit zien wij dat het doel de eredienst niet allereerst is dat wij toegerust worden, zoals u vaak hoort roepen. Men tracht onze aandacht te richten op geloofsgroei en gemeenteopbouw, alsof de rechtvaardigmaking niet bestaat. Nee, het doel is niet dat wij versterking, vertroosting of toerusting ontvangen, maar het gaat erom dat wij gerechtvààrdigd uit de godsdienstoefening tevoorschijn komen. Gerechtvaardigd betekent: besluitvaardig worden, het is de bevoegdheid krijgen om te leven naar het gebod in dienst van God, en om de samenleving te dienen in liefde. Hiertoe is niet allereerst toerusting nodig doch bevoegdheid, zien wij nu. Rechtvaardigmaking is bevoegd zijn om besluiten te nemen en daden te verrichten, gebonden aan het ontvangen gebod. Een gerechtvaardigde is iemand die gereed is om rechtvaardige besluiten te nemen.

In onze tijd schijnt alleen te tellen wat men van het leven maakt, de pure bevoegdheid wordt van onwaarde geacht. Daarom trachten velen ten onrechte door middel van toerusting zich een bevoegdheid te verwerven. Dit is echter de wereld op zijn kop zetten. Het gaat dus veel meer om onze bevoegdheid dan om hoogmoedige externe voorschriften, sturing en succes-formules. Dit is ons tot troost als wij verkrampt dreigen te raken onder modieuze stress als gevolg van ingebeelde autonomie, gewetenloos creatief omgaan met de waarheid, en gewetenloos experimenteel handelen. God verlosse ons uit de verzoeking om zo gefixeerd te raken op wat wij quasi autonoom van het leven terechtbrengen. Maar de rechtvaardiging toont ons dat wij ons gezag niet behoeven te verwerven, alsof we onszelf zouden moeten bewijzen, maar we krijgen als zondaars uit genade een aanvankelijk herstel in onze stand voor Gods aangezicht.

Rechtvaardigmaking is belangrijker dan toerusting, want een hulpeloze, zwakke rechtvaardige heeft een bevoegdheid, terwijl een kunstmatig toegerust christenmens die vurig in zijn groei gelooft het zonder bevoegdheid moet doen, waarover hij zich helaas niet bekommert omdat hij uit zichzelf leeft. Echter ontbreekt het fundament, en dat is: de bevoegdheid die God aan Zijn volk heeft verleend en toegekend. Dit is door de zonde bedorven, maar God gaat het herstellen en teruggeven, dit is de rechtvaardigmaking. Echter christenen die het doel van de eredienst versmallen tot toerusting en groei, maken zich schuldig aan hoogmoed. Toegeruste christenen (variërend van missionair bevlogen tot volk onderweg) zijn bezig hun eigen onvolmaakte leven bedekken in plaats van zichzelf en hun aardse plichten open te leggen in het licht van Gods Wet, in het gezicht van de altaren, om daar uit genade de vreugde van de gerechtigheid te smaken naar de mate van het geloof.

Wanneer gaat iemand goed de eredienst uit? Als er gesmeekt is òm berouw: “Heere, gééf mij tranen”. Als u tranen hebt en toch om tranen verlegen bent, dat is een oprecht gebed. Als u om geloof en liefde smeekt, dat is oprecht, want God heeft u geopenbaard waar Hìj recht op heeft, en dit maakt u van liefde begerig. Waar krijg ik alles vandaan waar God recht op heeft? In het geloof halen bij Hem Die niet veranderd is! Hebt u het geloof - dan wordt u uit geloof geleid tot geloof, om in het gericht vrijspraak te ontvangen.

Rechtvaardiging is bevestiging, je gaat behoren tot het erfdeel des HEEREN. U krijgt een plek op aarde, een toeknikje van de hemel, en God keurt uw gangen goed. Niet omdat je die plek op aarde aan God kunt verkopen, maar omdat Hij uw aangezicht aanneemt, want in uw herstelde staat behoort u bij Gods volk en bent u Gods gunstgenoot. Hebt u op aarde beleden: “uw volk is mijn volk en uw God mijn God”? Wilt u uw stem met ‘s-HEEREN erfvolk paren? Wat nog meer? Gods volk krijgt vrijheid, en als er liefde in meekomt moeten zij doorbreken met volle, blijde zin naar Gods voorhoven en Zijn altaren toe: “Heere, ik ben niet waard dat U onder mijn dak verkeert, maar spreek slechts een woordje!” Gòd hoort graag het gebed, en Hij geeft onderwijs in hoe wij bidden zullen.

Niet bij elke bidder is ‘t reeds een harte-zaak (in geloofsvereniging), maar wel staan beide bidders in het tempelvoorhof onder het beslag van Gods aanwezigheid. De farizeeër wil God behagen en hij kan het niet, zijn vroomheid wil zich niet voegen, het blijft schrijnen. De farizeeër mist wat, wel heeft hij extra belasting vrijwillig afgedragen voor de dienst des Heeren, en wel is hij gekomen om te bidden, hij doet veel meer dan strikt verplicht is. Het kernverschil is dus: de farizeeër doet meer dan van hem vereist wordt, en voelt toch een tekort, terwijl de tollenaar alles ontvangt wat hij mist en wat hij heeft gevraagd: wees mij zondaar genadig. Hoe dan?

Onder het beslag van Gods heiligheid staan beide bidders gekeerd naar de altaren. Wie ziet met een oog des geloofs op Gods offers, die krijgt als een gezegende des Heeren antwoord, namelijk: verzoening door voldoening. Wiens zielsogen daarvoor geopend zijn door genade, diens gebedsleven wordt Schriftuurlijk doortrokken. God doortrekt de bidders met de reuk van Zijn leer. Ontwaakte zondaars bij de berg Sinaï worden heilzaam doortrokken met de reuk der geboden. De geboden werden u daar lief, ten dode, opdat u Gode leven zou door Christus. Gods vrienden ervaren dat God hun gebeden doortrekt met Zijn heiligheid in Christus. Alleen Jezus’ werk rechtvaardigt de zondaars. Ik was er nog, zegt de Heere dan tot de mismoedige ziel in stilheid. En tot u zegt God daarbij: Bent u er ook nog? Bij Mij is geen grimmigheid wat u dacht. Blij ben Ik, blijdschap is er nu op aarde en in de hemel. Ja, mens, u was zoekende en u bent door Mij gevonden, en nu gééf ik je Mijn blijdschap om sterk te worden, zegt de Heere.

Hoe kunnen zij zalig worden?

Wij hebben gehoord hoe de tollenaar gerechtvaardigd terug mocht gaan naar zijn huis. Hoe moet het verder met hem en met de farizeeër en met u en mij? Laten we door de Bijbel heengaan. De kern die ieder raakt, is deze: Wie in het leven lust heeft, moet onder de geboden komen. We moeten de rechte gewoonten eren. Het persoonlijke leven en het volksbestaan moeten gezond gemaakt worden, wij moeten terug naar de fundamenten van leven, orde en tucht. Wij moeten niet blindelings vooruit naar nog meer ingebeelde vrijheid, vooruitgangsoptimisme, geloofsvoorstellingen, aanpassing, respect, valse onder-danigheid, onverschilligheid, tolerantie, mensenvrees en lafheid.

We smaken allerlei vreugden, maar weet dat er onderzoek over zal worden gedaan in het gericht. Doe het kwaad weg van uw vlees! Lukt dat? Wie zich onttrekt aan zijn plicht, wie alle dreiging naast zich neer legt, die bidt niet om genade. Niet iedereen beoefent meteen recht het gebed. De farizeeër hield de Wet, net als de rijke jongeling, doch zij voelen een gebrek erin, maar weten niet wat. De farizeeër ziet nog niet dat hij ten onrechte niet één is met zijn volk. Maar het is wel noodzakelijk dat hij waarschuwend bezig is zoals hij deed op ieder moment, tot in zijn gebed toe. God gebruikt het, Hij doet zorgeloze tollenaars ontwaken. Het zou goed zijn als het Woord dat wij spreken en bidden weloverwogen was, en van de Heere geleerd.

Vergelijk het met wat in Brabant iemand eens uitsprak toen hij stond aan de oever van de Maas, en aan de overkant de kermis zag. Toen erkende hij zijn dank dat hij niet naar de overkant behoefde (!) zoals anderen, maar dat God hem een deel gaf in het huis des Heeren.

Dit voorbeeld kan aangevuld worden met dagelijkse voorvallen bij allerlei mensen, hetzij God hun reeds te sterk is geworden of dat zij nog onder overtuiging leven. Iemand die ver bij het kwaad vandaan blijft, terwijl anderen maar op het randje gaan lopen; zulk verschil! Moeder zegt: lief kind, neem het zekere voor het onzekere. Een jongen zegt: ik neem geen risico dat God tekort komt. Een vader erkent dat God hem tot ernst gebracht heeft zodat hij niet zorgeloos bleef. Zulke voorbeelden moeten nagevolgd worden. Dit is het eerste. Hoe belangrijk het is, blijkt uit andere gevallen.

Er zijn n.l. ook droevige voorbeelden te noemen. Denk aan de generaties jongelui die in de jaren-'50, tot -'70 uit hun dorpen wegtrokken. Goed opgeleide, flinke mensen trokken weg van het voorvaderlijke erfgoed, de kerk uit, het dorp uit, de buurt uit zonder ernstige waarschuwing, in de waan dat men “zichzelf” zou blijven. Al het missionaire water van de zee wast niet af dat talloze ambtsdragers het opzicht hebben verwoest, alles werd zo lief broederlijk en mensgericht, zonden werden bespreekbaar, nivellering sloeg toe. Men miste de vreze voor verharding, er bleef geen vreze voor loslating. Er kwamen neo-evangelicale plakpleisters op de kerkelijke markt: God is liefde, God is overal, en “je hebt je geloof toch” en zo is een massa levensscheepjes “vertrouwend” gezònken en te gronde gegaan, wegens verzaking van het gewoonterecht, en wegens het breken van de oude orde. De mens is als een traditioneel, dat wil zeggen: gedisciplineerd wezen geschapen en niet als losbol. Wie geen gewoonterecht wil erkennen, doet alsof de mens zelf het recht moet uitvinden, zoals humanisten willen. Als dat waar was zou de mens niet recht geschapen zijn, en dan zou de zonde geen afwijking zijn doch in de schepping ingebakken zitten. Dit is niet waar. Wie het oude recht verzaakt doet onrecht en is bezig met afval.

De farizeeër leeft de geboden grondig na. Hij vast twee dagen (toen Mozes afdaalde en opklom), hij bidt voor het volk, hij geeft vrijwillig de tienden van de kruiden uit zijn groentetuin (hetgeen niet behoefde, want alleen graan, wijn, vruchten en olijfolie zijn belast). De rijke jongeling hield ook de geboden, het was waar, en toch voelde hij gebrek, onvrede; daarom kwam hij tot Jezus met de vraag wat hij doen moest.

En hoe zit het nu met het gevaar van de hoogmoed? Rabbijnen waarschuwden voor eigendunk, zij wisten dat wie zichzelf verhoogt vernederd zal worden. En zij wisten dat alleen Gods genade redt, maar... de werken effenen het pad naar God toe, je maakt dan meer kans op de zaligheid, leerde men. Heb je ook zo’n hart? Eeuwig mis als de farizeeër blijft zoals hij is, dan vaart hij ter verdoemenis, dat is een eeuwige vernedering samen met de onrechtvaardigen. Hoe moet het dan goed komen met de ziel van een farizeeër?

Kan ook een farizeeër zalig worden? Hoe zal hij tot genade komen? Hopelijk zijn hier farizeeërs die voelen: we moeten wèrken. We schieten tekort en moeten toch verder. Het ene moment de neiging om het doen van Gods gebod op de lange baan te schuiven, het andere ogenblik weer het zien van oude, bestaande schulden en plichten voor God. Onder Gods krachtige hand werkt men zich dood.

Door deelname aan het gebed in de tempel ontvangt de farizeeër wel iets. De Heere Jezus zegt namelijk niet dat hij helemaal niet gerechtvaardigd is, alleen tekort, minder gerechtvaardigd dan de tollenaar wedervoer. Kan een farizeeër ook verhoogd worden? Hoe doet de Heere dat? We horen uit de Evangeliën en uit de Handelingen der apostelen dat velen van hun tot geloof gebracht zijn. Hoe? God kan een liefelijk getuigenis gebruiken, netzogoed als een verblindend licht van de hemel. God is aanwezig in het suizen van een liefelijk overredende stilte, en een stem vanaf Golgotha, aangaande het Lam dat te Zijner tijd geslacht is toen wij nog zondaars waren. Het kan ook op hardere wijze geschieden, bij voorbeeld door middel van het gebed van een heel àndere tollenaar. Een hoogmoedige tollenaar deinst er niet voor terug om een ander te striemen met zìjn gebed, dus het kan zijn dat hij bidt: “O God, ik dank U dat ik me niet anders voordoe dan ik ben, ik moet per slot ook door de wereld, ik ben niet volmaakt, maar ik dank U dat ik toch telkens op het biduur kom, ik dank U dat ik met twee benen in de tijd sta, en dat ik me niet beter voel dan anderen, of zoals deze hoogmoedige farizeeër.” Kijk, dit kan schrik en ergernis oproepen bij een farizeeër, totdat hij ook híerin de stem van God verneemt. Toen Saulus de Heere boven zich kreeg op de weg naar Damaskus, raakte hij vrienden kwijt, terwijl zijn broeders in Christus hem niet voetstoots vertrouwden. Toch was er liefde geboren in het hart van Saulus. In plaats van als farizeeër zich los te voelen van zijn volk, wenste hij later wel van Christus verbannen te zijn om zijn maagschap naar het vlees. Kijk, zo zorgt God voor Zijn eer en voor eenheid in het erfdeel des Heeren. Zo mogen tollenaars en (!) farizeeërs, nadat zij tot Christus gekomen zijn, opnieuw wandelen op de weg Christus, langs de leuning van Zijn Wet. Wat een opgave, en een gave, want dit leven ligt niet in onze eigen hand. God roept ons ter verantwoording, wij vergeten Zijn onderwijs snel.

We eindigen door nog een keer op de tollenaar te letten. Wat kan een ziel zich veel aftobben, zelfs Gods volk begrijpt hem niet. In onze tijd lijkt het een vergrijp om onder de Wet te lopen, het wordt overbodig geacht. Maar stel je voor dat de tollenaar z'n neus had opgetrokken voor de farizeeër, dan was het slecht afgelopen met de tollenaar. Maar blijkbaar éérde hij de farizeeër, dat was hem ongetwijfeld bijgebracht van kindsbeen aan. Eerbied voor het ambt op zichzelf. Het levert vrucht op. Maar in onze tijd verzaakt menige ambtsdrager zijn plicht door een “vriendelijk” ootmoedsmasker op te zetten; onder het mom van ootmoed laat men allerlei zondaren ongewaarschuwd omkomen, en zo hebben farizeeërs en tollenaren het maar al te graag. God is niet aanwezig in een aardige doch oneerlijke benadering.

God is daadwerkelijk in het wòòrd van de farizeeër aanwezig. Als dat het geval is, voel je dat je in rekening staat met God, en je gaat buigen. Hieruit zien wij dat de bekering bij God vandaan van buitenaf begint en niet van binnen uit. Het beslag dat op hem lag bleef niet zonder gevolgen, en voor opstandigheid werd hij bewaard. Toen werd hij wie hij was, en toen begon het echte bidden, want God stootte hem af én Hij trok hem naar Zich toe. Wij moeten vluchten van God af naar God toe. Toen God genadig was voor een tollenaar en later ook voor een farizeeër, toen werd het onuitsprekelijk hoe goed God is. Deze goedheid prezen zij in hun leven.

Gerechtvaardigd zijn betekent: God is tevreden met iemand. Het is, wij kwamen op onze plek terecht. Kent u dat? De tollenaar is op z'n plek gekomen, zijn verzet tegen genade is gebroken, behoefte is geboren, nu bedelt hij om genade. Voorheen voelde hij geen genade, want hij leefde aan God voorbij. Wie Hem ontmoet, leert dat God reeds bewogen is in Zichzelf, maar ook dat Hij voortdurend aan onze zielen arbeidt tot bekering. Dan wordt kerkgang anders, anders bidden, anders bijbellezen, om met begerige harten het Woord te verstaan, en de verborgen omgang met God te vinden.

Wie verlossing nodig heeft, ervaart genade, voelt de waarheid, drinkt uit de volle raad Gods. Maar vleierij is nadelig voor iedereen, dit verwart de zielen en het verhardt de harten. Alleen Jezus’ werk is rechtvaardigend. Hij kwam niet om de geboden te ontbinden, maar om die te vervullen. Hij laat ons merken dat wij Zijn vrienden zijn door ons gedurig de kracht van Zijn geboden te laten voelen tot bekering. God maakt de gave van het geloof ook werkzaam, opdat de erfenis bevestigd wordt. Het erfdeel des Heeren komt tot bloei. De woestijn zal bloeien als een roos. God verenige onze harten.