Zelfbevrijding een onmogelijke zaak! 

(De Heidelbergse Catechismus Zondag 5 en 6. Vraag en antwoord /' 12 t/m 17).

De Heidelbergse Catechismus besteedt in de Zondagen 2 t/m 4 aandacht aan de schuldvraag: waar komt de zonde vandaan, wat is zonde, wat is de straf op de zonde? God had de mens immers goed geschapen, zonder zonde, maar de mens heeft zichzelf en al zijn nakomelingen, op het ingeven van de duivel en door moedwillige ongehoorzaamheid, van deze gaven beroofd. (antwoord 9). De gaven nl. die hij van God zijn Schepper gekregen had, en waardoor hij kon doen wat God in zijn wet van de mens verlangde.

Wij hebben zelf door bewuste ongehoorzaamheid de goede verhouding met God verstoord, zijn wet geschonden, de opstand tegen God uitgeroepen, Hem vaarwel gezegd, en zo de straf over ons gehaald, en die straf bestaat tenslotte in de eeuwige dood. Dat zijn de sombere onderwerpen van de Zondagen 2 t/m 4 van de Catechismus.

Maar dan komt het tweede grote deel van de Catechismus, en daar staat boven: Onze verlossing! En dat klinkt hoopgevend! De openingsvraag is dan ook, hoe wij aan die straf kunnen ontkomen en weer in genade kunnen worden aangenomen. Geantwoord wordt, dat God in elk geval wil, "dat aan zijn gerechtigheid voldaan wordt". God is rechtvaardig. Door zijn zonde heeft de mens de wet van God overtreden. Dat moet worden goedgemaakt: de bijbel noemt dat "betalen van de schuld",

God wil, dat de mens Hem helemaal gehoorzaamt

Dat betekent heel concreet: God duldt geen ongehoorzaamheid, wetsovertreding, opstand, revolutie tegen Hem, en bovendien: de zonde is bedreven en de schuld is gemaakt, en waar schuld gemaakt is, moet betaald wor- den. "Daarom moeten wij of zelf of door een ander volkomen beta- len". Twee "mogelijkheden", waarop de Catechismus nader ingaat: zelf betalen, of een ander laten betalen. Maar zelf betalen gaat niet: "wij maken de schuld juist elke dag groter". Dat is een eerlijke erkenning, en volkomen waar: er gaat geen dag voorbij of we overtreden Gods geboden. We hebben Hem niet lief met ons hele hart, en we hebben ook de naaste niet lief als onszelf. Als de schuld maar steeds groter wordt, is er van "betalen" natuurlijk geen sprake.

Dan die tweede mogelijkheid: kan een schepsel, dat alleen maar schepsel is, misschien voor ons betalen? Het antwoord is weer teleurstellend: nee, want ten eerste wil God geen ander schepsel straffen voor de schuld die de mens gemaakt heeft; ten tweede kan ook geen schepsel, dat alleen maar schepsel is, de last van de eeuwige toorn van God tegen de zonde dragen en andere schepselen daarvan verlossen.

Nogal eens bezwaar

Tegen deze methode van vragen stellen en antwoorden geven is nogal eens bezwaar gemaakt: we zouden op die manier veel te verstandelijk, rationalistisch te werk gaan. We zouden ook net doen alsof we Christus nog niet kenden, die de schuld van ons op Zich genomen heeft en die schuld heeft betaald, en die de straf die wij verdiend hadden, van ons heeft afgenomen en Zelf die straf heeft gedragen. In Zondag 1 echter hebben we al meteen beleden, dat "ik met lichaam en ziel, in leven en sterven, het eigendom ben, niet van mijzelf, maar van mijn trouwe Heiland Jezus Christus. Want Hij heeft met zijn kostbaar bloed voor al mijn zonden volkomen betaald en mij uit alle heerschappij van de duivel verlost". We doen in de Zondagen 5 en 6 natuurlijk niet, alsof dat nooit gezegd is!

Nee, deze methode van vragen stellen en antwoorden geven is daarom zo nuttig en nodig, omdat we op die manier verlost worden van de gedachte, dat we ons zelf zouden kunnen bevrijden uit de macht van de zonde en van de dood als straf op de zonde. Deze waangedachte is altijd nog springlevend! We komen die in de bijbel tegen, bijvoorbeeld bij de Farizeeën. Iets ervan klinkt ook door in de gedachte van de "verdienstelijke goede werken", zoals die nog altijd verdedigd worden door de rooms-katholieke kerk. Allerlei humanistische stromingen gaan uit van "het goede in de mens": de mens is niet zo slecht, als 't er op aankomt; als je met elkaar maar alle goede elementen in de mens uitbuit, kun je bouwen aan een betere maatschappij. Enzovoort.

In de grond van de zaak is de wortel van al die ideeën pure menselijke, zondige hoogmoed. De mens wil zichzelf verlossen. Maar we leren, al vragende, die hoogmoed af: het kan niet. Er is meer voor nodig dan menselijke kracht, wetenschap, techniek, intelligentie, goede wil, enz. Want een volgende vraag van de Catechismus is: "Wat voor een Middelaar en Verlosser moeten wij dan zoeken?" En het antwoord: Een Middelaar die een waarachtig en rechtvaardig mens is en toch sterker dan alle schepselen, dat wil zeggen: die tegelijk waarachtig God is.

Natuurlijk wisten we al, toen we die vraag stelden, dat de enige Middelaar en Verlosser niemand anders is dan Jezus Christus. Maar nu U wij hem hebben leren kennen, uit het evangelie, als de Zoon van God, die echt mens werd, nu mogen we ook eerbiedig vragen: waarom eigenlijk moest Hij mens worden, als mens lijden en sterven? En waarom eigenlijk moest die Verlosser meer dan mens zijn, ook God?

Dat zijn gepaste en begrijpelijke vragen, waarop geantwoord kan worden. Onze Verlosser moest een rechtvaardig en waarachtig mens zijn, om- dat God wil, dat de menselijke natuur, die gezondigd heeft, ook voor de zonde betaalt: God draagt de schuld, die de mens gemaakt heeft, niet over, bijvoorbeeld, op engelen.

En die Middelaar moest rechtvaardig mens zijn, zelf zonder zonde, omdat een mens die zelf zondaar is, niet voor anderen kan betalen. Die heeft zijn handen vol aan eigen zonde. En als tenslotte gevraagd wordt, waarom die Verlosser tegelijk waarachtig God moet zijn, dan mag worden geantwoord: "Om uit kracht van zijn godheid de last van Gods toorn aan zijn menselijke natuur te kunnen dragen, en ons de gerechtigheid en het leven te kunnen verwerven en teruggeven'.

Dat is geen mensenwerk, dat kan God Zelf alleen. God, die 'betaling" eist, is het ook, die de betaling geeft, die "betaalt". Dat is en blijft het grootste wonder! God is volkomen rechtvaardig, Hij is ook volkomen barmhartig. Er is wel alles aan gelegen, dat wij blijven geloven en belijden, dat Jezus Christus werkelijk en waarachtig God isl Gods eniggeboren Zoon, in het vlees verschenen.

Zoals steeds geeft de Catechismus ook in deze Zondagen slechts weer wat de bijbel hiervan zegt. In de uitgave van de Catechismus staan daarom heel wat teksten naast de vragen en antwoorden