Job zit op de mestvaalt

Job II 7-13 - Job op den misthoop

1 Op zekere dag kwamen de zonen Gods om zich voor de HERE te stellen, en onder hen kwam ook de satan om zich voor de HERE te stellen. 2 En de HERE zeide tot de satan: Vanwaar komt gij? En de satan antwoordde de HERE: Van een zwerftocht over de aarde, die ik doorkruist heb. 3 Toen zeide de HERE tot de satan: Hebt gij ook acht geslagen op mijn knecht Job? Want niemand op aarde is als hij, zó vroom en oprecht, godvrezend en wijkende van het kwaad. En nog volhardt hij in zijn vroomheid, hoewel gij Mij tegen hem hebt opgezet om hem, zonder oorzaak, in het verderf te storten. 4 Maar de satan antwoordde de HERE: Huid voor huid, en al wat iemand heeft, zal hij geven voor zijn leven. 5 Strek daarentegen uw hand uit en tast zijn gebeente en zijn vlees aan – of hij U dan niet openlijk zal vaarwel zeggen! 6 En de HERE zeide tot de satan: Zie, hij zij in uw macht; alleen, spaar zijn leven. 7 Toen ging de satan van des HEREN aangezicht heen, en sloeg Job met boze zweren, van zijn voetzool af tot zijn hoofdschedel toe. 8 En hij nam een potscherf om zich daarmee te krabben, terwijl hij neerzat in de as.
 
9 Toen zeide zijn vrouw tot hem: Volhardt gij nog in uw vroomheid? Zeg God vaarwel en sterf! 10 Maar hij zeide tot haar: Zoals een zottin spreekt, spreekt ook gij; zouden wij het goede van God aannemen en het kwade niet? In dit alles zondigde Job met zijn lippen niet.
 
11 Toen nu de drie vrienden van Job hoorden van al het leed dat hem getroffen had, kwam ieder van hen uit zijn woonplaats: de Temaniet Elifaz, de Suchiet Bildad en de Naämatiet Sofar; en zij kwamen volgens afspraak bij elkander om hem te gaan beklagen en te troosten. 12 Toen zij van verre hun ogen ophieven, herkenden zij hem niet. Zij verhieven hun stem en weenden, scheurden hun mantels en strooiden stof op hun hoofd, hemelwaarts. 13 En zij zaten bij hem op de grond, zeven dagen en zeven nachten; niemand sprak tot hem een woord, want zij zagen, dat zijn smart zeer groot was. 

Onbekend is Job zeker niet

De bijbelse figuur Job. Je hoeft geen bijbelkenner te zijn om zijn naam uit je geheugen op te diepen. Dat zal ook wel komen door diverse uitdrukkingen in onze taal, die met deze naam zijn verbonden. Denk maar eens aan ‘zo arm als Job’. Dat zegt al iets meer over de inhoud van het bijbelboek, waarin Job de hoofdrol speelt, al wordt hij aan het begin van dat boeken ook aan het eind juist als zeer rijk gekenschetst. Maar inderdaad kort na dat begin treffen we arm als een kerkrat aan:”Job op de mestvaalt”. Ook een gezegde in onze taal aan deze figuur ontleend. Hij heeft dan ook heel wat moeten verduren, om te beginnen door al die “Jobstijdingen”, die z’n knechten hem komen brengen. En dat is nog maar het begin van alle ellende, die hij trouwens aanvankelijk met “Jobsgeduld” draagt. Pas als de”Jobsvrienden” (schijnbare vrienden) hem op hun manier gaan troosten, lijkt er een einde te komen aan Job’s geduld en komen zijn verbittering en agressie los, hoofdstukken lang.

Het bijbelboek Job hoort tot de wijsheidsboeken

Het gaat over het lijden van de mens. Het verhaalt hoe de vrome Job inzet wordt in een conflict tussen God en de satan. De satan daagt God uit: zal Job zijn geloof wel behouden als zijn voorspoed hem afgenomen wordt? De satan mag van God zijn gang gaan en Job beproeven. Job vervalt tot uiterste armoe en wordt een lichamelijk wrak, maar behoudt zijn geloof. Zijn ellende en zijn duldzaamheid en standvastigheid daarin zijn spreekwoordelijk geworden, al in de tijd van het Nieuwe Testament (zie bijvoorbeeld Jakobus 5:11: 'U hebt gehoord hoe standvastig Job was'. Behalve in uitdrukkingen die zijn naam vermelden, hebben fragmenten uit dit bijbelboek nog verschillende andere opgeleverd.

Job in het stof en het vuil

Nadat Job al zijn bezittingen heeft verloren en ook door zweren (mogelijk melaatsheid) is getroffen, zit hij volgens de oudere bijbelvertalingen in de as neer en krabt zich met een scherf: 'En hij nam een potscherf om zich daarmee te krabben, terwijl hij neerzat in de as' (Job 2:8). In het Nederlands is de uitdrukking die hierbij hoort, bekend als Job op de mesthoop of mestvaalt. Een mogelijke uitleg van de as of, in enkele vertalingen, ashoop waarover de bijbel spreekt is namelijk dat hiermee verwezen wordt naar een vuilnishoop buiten het dorp, waar as, scherven en droge mest opgehoopt lagen. Het is tevens de plek waar melaatsen verbleven. Het woord mesthoop vinden we i.v.m. Job het eerst in een uitdrukking in de bijbelse spreekwoordenverzameling van Sprenger van Eijk uit 1844. Het woord sluit ongetwijfeld beter bij de Nederlandse situatie aan, maar heeft tevens een wat andere betekenis dan as(hoop). De NBV zegt hier 'terwijl hij in het stof en het vuil zat'.

Job verliest op één dag alles wat hij heeft

De Satan gaat grondig te werk, en ontneemt Job op één dag alles wat hij heeft. Tot vier maal toe komt een boodschapper hem melden dat hij verlies geleden heeft; eerst zijn vee op verschillende plaatsen en tenslotte alle tien zijn kinderen: 'Ook deze boodschapper was nog niet uitgesproken, of er kwam een volgende met het bericht: "Uw zonen en uw dochters zaten in het huis van hun oudste broer te eten en wijn te drinken. Maar plotseling werd het huis getroffen door een hevige storm uit de woestijn, zodat de vier muren instortten, en uw kinderen onder het puin bedolven werden en de dood vonden. Ik ben als enige ontkomen om u te zeggen wat er gebeurd is" (Job 1:18-19).

Job doorstaat het verlies van zijn gezondheid

De Satan blijkt een slechte verliezer. Hij kan zijn verlies niet accepteren. Erger nog. Hij wil dat niet eens. Want als God hem er fijntjes op wijst, dat van Job nog steeds hetzelfde loffelijke getuigenis gegeven kan worden, daagt Satan de HEER opnieuw uit.

Intussen moeten we er wel oog voor hebben, dat de HEER iets heel opmerkelijks zegt. "Jij hebt Mij ertoe aangezet hem zonder reden te gronde te richten." Hier krijgen we feitelijk een antwoord op onze vraag: Waarom, HEER? In het leven van Job was niets aan te wijzen, waarom hem al dit leed moest treffen. Het is goed daar oog voor te hebben.

Het is te gemakkelijk om bij onheil en rampspoed te veronderstellen, dat er iets fout moet zitten in je leven. Waarmee ik niet wil zeggen, dat het ook wel eens anders kan zijn. Heel veel leed en ellende is het directe gevolg van zonde. Soms eigen zonde. Soms die van anderen. Wat dacht u van de zonde van overspel?

Maar bij Job niets van dat alles. Zijn ellende is niet aan hemzelf te wijten. Maar aan de vijandschap van de Satan. En de HEER gaat de strijd met de Satan aan. Het gaat in het leven van Job ook nu om de eer van zijn Naam. De Satan zegt: "Als U uw hand naar Job zelf uitstrekt en zijn lichaam aantast, zal hij u ongetwijfeld in uw gezicht vervloeken." De HEER neemt ook deze uitdaging aan en geeft Satan gelegenheid Job zijn gezondheid te ontnemen.

Zwaar ziek, overdekt met talloze zweren, zit Job al gauw neer in stof en vuil. Met een potscherf krabt hij zichzelf

Het lijkt erop dat Job in huis niet meer te handhaven was. Niemand duldde hem nog in zijn buurt . Hij is te afstotelijk.

Hoe erg het met Job gesteld was blijkt wel uit het laatste deel van dit hoofdstuk. Drie vrienden van Job besluiten Job te gaan bezoeken. Ze hebben van zijn rampspoed gehoord. De bedoeling is hem hun medeleven te laten blijken en hem te troosten. Maar als ze bij Job aankomen herkennen ze hem eerst niet eens. En het enige wat zij nog kunnen is in diepe rouw maar bij hem gaan zitten. Hier zijn geen woorden voor. Ook geen woorden van troost. Afzichtelijk is de aanblik van hun vriend. Wat valt hier nog te zeggen? Elk troostwoord zou goedkoop klinken...

Het is een zware aanslag op het geloof van Job

Een aanslag die nog verzwaard wordt door het optreden van zijn vrouw. Zij die hem het naast staat. Ze deelden de rouw om het verlies van hun kinderen. Zij keert zich tegen hem. Een typisch satanische list. Wie kan iemand makkelijker verleiden dan een geliefde? Denk ook maar aan Adam en Eva in het paradijs. Ook hier is de vrouw de man een satan. Een tegenstander.

Jobs vrouw gebruikt bijna dezelfde woorden als de Satan tegenover de HEER
gebruikte. "Waarom blijf je zo onberispelijk? Vervloek God toch en sterf." Zo heeft het leven geen zin meer. En aan God heb je ook al niets. Heeft ze geen gelijk?
Maar Job denkt daar heel anders over. "Je spreekt als een dwaas. Zouden we het
goede wel aanvaarden van God en het kwade niet?" Als je beseft dat je nergens recht op hebt, dan moet je gewoon alles accepteren wat je overkomt. Of het nu goed of kwaad is.

Wat dat betreft kun je jaloers op Job zijn. Dat hij dit blijkbaar wilde en kon. Zelfs toen het leven hem vrijwel onmogelijk was geworden. Je kunt er alleen met diep respect over spreken. Maar intussen begrijpen we, dat dit niet Jobs eigen werk is. 

Dit is het werk dat God de HEER in hem doet. God zelf zorgt er door zijn Geest voor, dat er "geen onvertogen woord" aan Jobs lippen ontsnapt.