De Wijzen uit het Oosten

Mattheüs II 11 - De Wyzen uit het Oosten doen 't kindt Jesus geschenken

1 Toen nu Jezus geboren was te Betlehem in Judea, in de dagen van koning Herodes, zie, wijzen uit het Oosten kwamen te Jeruzalem, 2 en vroegen: Waar is de Koning der Joden, die geboren is? Want wij hebben zijn ster in het Oosten gezien en wij zijn gekomen om Hem hulde te bewijzen. 3 Toen koning Herodes hiervan hoorde, ontstelde hij en geheel Jeruzalem met hem. 4 En hij liet al de overpriesters en schriftgeleerden van het volk vergaderen en trachtte van hen te vernemen, waar de Christus geboren zou worden. 5 Zij zeiden tot hem: Te Betlehem in Judea, want aldus staat geschreven door de profeet:
 
6 En gij, Betlehem, land van Juda, zijt geenszins de minste onder de leiders van Juda, want uit u zal een leidsman voortkomen, die mijn volk Israël weiden zal.

7 Toen riep Herodes de wijzen in het geheim en deed bij hen nauwkeurig navraag naar de tijd, dat de ster geschenen had. 8 En hij liet hen naar Betlehem gaan, en zeide: Gaat en doet nauwkeurig onderzoek naar dat kind; en zodra gij het vindt, bericht het mij, opdat ook ik hem hulde ga bewijzen. 9 Zij hoorden de koning aan en reisden weg; en zie, de ster, die zij hadden gezien in het Oosten, ging hun voor, totdat zij kwam en stond boven de plaats, waar het kind was. 10 Toen zij de ster zagen, verheugden zij zich met zeer grote vreugde. 11 En zij gingen het huis binnen en zagen het kind met Maria, zijn moeder, en zij vielen neder en bewezen hem hulde. En zij ontsloten hun kostbaarheden en boden hem geschenken aan: goud en wierook en mirre. 12 En van Godswege in de droom gewaarschuwd om niet tot Herodes terug te keren, trokken zij langs een andere weg naar hun land terug.

Een ster -twee koningen - drie wijzen

Dat ‘ drie’ moeten we niet al te letterlijk nemen . Het zijn er drie geworden vanwege de drie geschenken: goud, wierook en mirre. Of vanwege de toen bekende werelddelen: Europa, Azië en Afrika. Ze kregen ook drie namen: Kaspar, Balthasar en Melchior – allemaal uit later tijd. 

Het evangelie noemt ze niet, het is traditie, legende. Laten we het er op houden. De ene, die goud meebracht, kwam rechtstreeks aangelopen uit Psalm 72: ‘ Leve de koning in ons midden, geef hem Arabisch goud ‘. De andere was met wierook op pad gestuurd door de profeet Jesaja: uit Sheba zullen ze allen komen, goud en wierook zullen ze aandragen. De derde bracht mirre mee, n de Psalmen verbonden met de bruiloft van de koning. Dat is de vracht van de karavaan uit het oosten: goud, wierook, mirre. De schatten zijn welsprekender dan de wijzen zelf. Het goud verwijst naar de rijkdom van de koning, wierook naar de priester en de eredienst, mirre naar de dood.

Waar is de koning der Joden die geboren is ? Want wij hebben zijn ster gezien in het Oosten en wij zijn gekomen om hem hulde te brengen

In het verhaal heten de wijzen eigenlijk magiërs, kenners van de astrologie, horoscooptrekkers, sterrenwichelaars. Ze waren bekend met het combineren van de vaste, onveranderlijke tekens. Ze overzien de troefkaarten in het grote spel van goden, koningen, azen, boeren, heren en vrouwen. Hun wijsheid is juist van huis uit dat ze geloven in het vaststaande evenwicht van hemel en aarde, waarin niets wezenlijks verandert. Goed, soms moeten de dingen weleens opnieuw gerangschikt worden, moet er op andere uitkomsten gerekend worden
– maar het is toch hetzelfde: er zijn koningen van wie de ster rijst en machten waarvan de ster daalt. Het gaat om de constellaties, de conjuncties, een spel dat mensen eindeloos boeit en altijd doorgaat. Het vergt veel ‘ wijsheid’ om de lotgevallen te doorzien

Vanuit het evangelie gezien is deze wijsheid dwaasheid

Als wij vinden dat de horoscoop-kenners toch frappante dingen zeggen, het gaat in tegen de messiaanse gedachtegang van het evangelie. De magiërs waren vertrouwd met de rijzende sterren van de koningen en met de sterren die over ons heersen:

– maar in het evangelie zien we een reizende ster, die voor hen uittrekt. De rijzende ster hoort bij opgaan, blinken en verzinken, maar een reizende ster doet je opstaan en volgen.

- de ster wordt vier keer genoemd. We horen pas weer van de sterren in hfdst.24, waar de sterren van de hemel vallen. Dat wil wel zeggen dat de machten, de wezens die ons lot lijken te bepalen (en er zijn veel machten die ons leven in de greep houden)

– die machten vallen neer, verdwijnen zoals sterren zomaar verdwijnen. Dat hangt de magiërs boven het hoofd. Maar toch aanbidden zij:
Wijzen uit het oosten uit zo verre land zij zochten onze Here met offerand…..
Met hun oosterse gebaar eren ze de koning met de Davidsster, de koning van de Joden. Voor hem vielen ze neer en bewezen hulde.

De koning van de vrede

Alles verandert in dit verhaal: niet de rijzende ster van een wereldheerser,
maar de wijzen uit het oosten groeten de neergedaalde zoon, de zon der gerechtigheid, de koning van de vrede, wiens grote naam wij bezingen.
De magiërs zeggen niet veel in het verhaal. Spreken is zilver, zwijgen is goud. Maar in hun tocht achter de ster aan spreken zij verstaanbare taal. Mattheüs de verteller is vindingrijk. Hij laat helder zien wie er koning is. Eerst nog Herodes, die koning Herodes wordt genoemd.

Jezus, die de koning der Joden

Zodra de ware Jodenkoning is geïdentificeerd, de Messias, geboren in Bethlehem (hij is a.h.w. zomaar geboren uit de geschriften van het OT) – zodra dat geheim is onthuld, heet Herodes alleen nog maar Herodes. Er staat geen koning meer voor zijn naam. Het hele evangelie door is hij het niet meer waard koning te heten. Er is alleen nog Jezus, die de koning der Joden is. De sterren vallen: opgaan, blinken en verzinken. Jezus gaat de omgekeerde weg: de weg van de ondergang naar de opgang.

Herodes wordt bang en raakt in paniek

Zijn wereld van politiek en economie, van wetenschap en cultuur wordt bedreigd. Hij huichelt interesse en slaat tenslotte wild om zich heen. Wie dit kind Jezus aanbidden wil moet rekenen met het feit dat de machthebbers hem willen inkapselen. Zij willen hun machtscentra behouden. Zo waarschuwt dit verhaal ons voor een al te naïef vertrouwen in wat heet de overheid.

De magiërs misleiden Herodes

Letterlijk drijven ze de spot met hem, ze aanbidden de koning van de Joden, het kind van Maria. Dat is hun enige doel. Ze geven zo aan wat ook voor ons het leven na Kerstmis vorm geeft: aanbidding van de koning der Joden. Daarvoor zijn zij van huis weggetrokken. En hun aanbidding is geen leeg gebaar, maar gevuld met de schatten die ze aanbieden. De diakonie en de liturgie, bidden en werken vallen samen. De eer van God en de dienst aan de naaste, spiritualiteit en sociaal engagement mogen niet uit elkaar gehaald worden.

Mij - Jezus - is gegeven alle macht in hemel en op aarde

Maar aan het eind van het evangelie wordt ook deze koning bespot. Op Goede Vrijdag. Koning tot een spot getekend met een riet, een doornenkroon bij de moordenaars gerekend overstelpt met smaad en hoon.
Maar uit deze ondergang is er opgang, opstanding, is er de proclamatie: Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde. En helemaal aan het einde komt inde slotakkoorden van het ev. het thema uit het begin weer terug en horen we ook dat zij die Hem zagen Hem aanbaden, maar sommigen twijfelden (ook dan!).

Tot aan het einde van deze wereld  is onze aanbidding nooit volledig helder, eenvoudig en zuiver

Het is altijd heen en weer tussen uitersten, wijs en dwaas, goed en kwaad, licht en donker, van nee en ja; een schemer in onze ogen, een schaduw over ons hart. De lofzang is altijd wat onzuiver, de trompet heeft een gebarsten klank.
Met heel ons hebben en houden, met al wat we zijn, kunnen en willen, blijven wij toch van deze oude, twijfelachtige aarde, waar het brood duur is en het lichaam zwaar. Maar wij hebben de verschijning van die ster, die Jodenkoning, lief gekregen en daarom verwachten wij een nieuwe hemel en een nieuwe aarde waar gerechtigheid woont en waar de dood niet meer zal zijn en waar geen rouw en moeite en ziekte meer is – want het oude is voorbijgegaan en het nieuwe gekomen.

Een geweldige bemoediging

Wij richten onze aandacht op een andere leef -en denktrant. Niet liggen onze lotgevallen vast in de stand der sterren. Wij leven onder een open hemel. Niet de machten van geld en goed en de sterksten hebben het laatste woord, maar Jezus die alle macht heeft in hemel en op aarde en dat is de macht van de liefde, die sterker is dan ziekte en dood.

De magiërs hebben zich eraan gewaagd Net als Maria en Jozef. Zij hebben hun leven gesteld onder de macht van de Heer die hun dagen en nachten telt. Een ster, een stem lokte hen naar onbekende verten. God riep!. En het omgekeerde wordt ook waar tot op deze dag:

o Heer, ik zeg ‘ kom’ en Gij komt, ik zeg ‘ kom’ en Gij komt en uw bloed wordt wijn en uw lichaam brood voor wie hongerig zijn en uw naam – Jezus – wordt een lied in mijn mond.