Pilatus wast zijn handen in onschuld

Mattheüs XXVII 24 - Pilatus wascht zyne handen voor de schare

11 Jezus dan werd voor de stadhouder gesteld. En de stadhouder ondervroeg Hem en zeide: Zijt Gij de Koning der Joden? Jezus zeide: Gij zegt het. 12 En op de beschuldiging, die de overpriesters en oudsten tegen Hem inbrachten, antwoordde Hij niets. 13 Toen zeide Pilatus tot Hem: Hoort Gij niet, hoeveel zij tegen U getuigen? 14 En Hij antwoordde hem op geen enkele vraag, zodat de stadhouder zich zeer verwonderde.
 
15 Nu was de stadhouder bij elk feest gewoon een gevangene, ter keuze van de schare, los te laten. 16 Zij hadden toen een berucht gevangene, genaamd Barabbas. 17 Daar zij nu toch bijeen waren, zeide Pilatus tot hen: Wie wilt gij, dat ik u zal loslaten, Barabbas of Jezus, die Christus genoemd wordt? 18 Want hij wist, dat zij Hem uit nijd hadden overgeleverd.
 
19 Terwijl hij nu op de rechterstoel zat, zond zijn vrouw hem de boodschap: Bemoei u toch niet met die rechtvaardige, want ik heb heden in een droom veel om Hem geleden.
 
20 Maar de overpriesters en de oudsten overreedden de scharen, dat zij om Barabbas zouden vragen, maar Jezus zouden laten ter dood brengen. 21 De stadhouder antwoordde en zeide tot hen: Wie van die twee wilt gij, dat ik u loslaat? Zij zeiden: Barabbas. 22 Pilatus zeide tot hen: Wat moet ik dan doen met Jezus, die Christus genoemd wordt? Zij zeiden allen: Hij moet gekruisigd worden! 23 Hij zeide: Wat heeft Hij dan toch voor kwaad gedaan? Zij schreeuwden des te meer: Hij moet gekruisigd worden! 24 Toen Pilatus zag, dat niets baatte, maar dat er veeleer oproer ontstond, nam hij water, wies zich de handen ten aanschouwen van de schare en zeide: Ik ben onschuldig aan zijn bloed; gij moet zelf maar zien, wat ervan komt. 25 En al het volk antwoordde en zeide: Zijn bloed kome over ons en over onze kinderen! 26 Toen liet hij hun Barabbas los, maar Jezus geselde hij en hij gaf Hem over om gekruisigd te worden.

Wat er aan vooraf ging

In de nacht van donderdag op vrijdag heeft Jezus de voeten van zijn leerlingen gewassen. Judas was daar nog bij; kort daarna ging hij weg voor zijn verraad. Jezus bleef met zijn andere leerlingen achter. Daarna vertrokken ze naar de hof van Gethsemané. Judas ging daar ook heen met een groep gewapende mannen en Jezus werd daar gearresteerd. Hij werd naar Annas gebracht. Annas had veel te vertellen in de Hoge Raad. Vandaar, dat Jezus eerst door hem aan de tand gevoeld werd.

Annas liet duidelijk merken wat hij vond: hij stuurde Jezus geboeid naar de Hoge Raad. Dat betekende: Hij mag niet vrij rondlopen.
De Hoge Raad vergadert midden in de nacht onder leiding van de hogepriester, Kajafas. Ze beginnen het proces niet in het officiële gerechtsgebouw, maar bij de voorzitter aan huis.

Er zijn ook valse getuigen opgeroepen. Maar hun getuigenissen zijn zo weinig eensluidend, dat de Hoge Raad er niets mee kan beginnen. Ze willen over Jezus een officieel doodvonnis uitspreken. De hogepriester vraagt daarom toch maar even rechtstreeks aan Jezus, of Hij de Christus, de Zoon van de levende God is. Hij verwacht geen antwoord.

En dan komt er tot ieders verbazing wel een antwoord: Ik ben inderdaad de Christus, de Zoon van God. Hij zegt dat ook nog onder ede. Nu hebben ze Hem. Dit is godslastering, geloven ze, en daarop staat de doodstraf. Dat zegt Leviticus 24: Wie de Naam des HEREN lastert, zal zeker ter dood gebracht worden: de gehele vergadering zal hem stenigen.

Jezelf de Zoon van God noemen betekent: jezelf aan God gelijk stellen. Daarmee pleeg je zonde tegen het derde gebod, de naam van de Here ijdel gebruiken. Een zware zonde. De Hoge Raad heeft de zaak rond. Het vonnis kan over een paar dagen uitgevoerd worden. Maar de Hoge Raad ziet een probleem. Ze zijn bang voor de pelgrims, die naar Jeruzalem gekomen zijn voor het Pascha. Die hebben veel sympathie voor Jezus. Als Jezus eerst een aantal dagen gevangen zit, kan er wel eens opstand komen. Jezus zou wel eens bevrijd kunnen worden.

Want de doodstraf mag niet op het Pascha en niet op de sabbat voltrokken worden. Dat zijn de regels van het Joodse recht in die tijd. Deze vrijdag is dag van het Pascha. Zaterdag is het sabbat. Deze beide dagen kan het in elk geval niet. Het doodvonnis kan op z’n allervroegst zondag voltrokken worden.
Zolang wil de Hoge Raad niet wachten. Daarom wordt er een slimme oplossing bedacht. Het Romeinse recht verbiedt een terechtstelling op een Joodse feestdag niet. De Romeinse gouverneur kan deze vrijdag wel een doodvonnis uitspreken en ook laten uitvoeren.

Daarom gaan ze naar Pilatus, maar wel met een andere aanklacht. Eerst draaien ze er wat omheen. Als Hij geen misdadiger was, zouden we Hem niet bij u voorgeleid hebben, zeggen ze.

De rol van Pilatus

Nou, dat is dan simpel, zegt Pilatus, berecht Hem volgens uw eigen wet. Maar dat willen ze juist niet; dan duurt het te lang. Dus komen ze met de aanklacht: Hij zegt, dat Hij de Koning der Joden is.

Dat is een belangrijke politieke kwestie. Daarover moét Pilatus oordelen. Hij ondervraagt Jezus over dat koningschap. Maar hij begrijpt al snel, dat dit geen politieke zaak is. Jezus is niet iemand, die tot opstand aanzet.

Pilatus gaat het gerechtsgebouw uit, waar hij Jezus ondervraagd heeft. Buiten staan zijn aanklagers. Deze man is niet schuldig, zegt hij. Hij durft Jezus niet meteen vrij te laten. Hij probeert het via de jaarlijkse vrijlating van een gevangene op deze feestdag.

Hij weet, dat de leiders Jezus uit jaloezie hebben uitgeleverd. Daarom probeert hij de vrijlating van Jezus te krijgen door een beroep op het volk. Daar is Jezus immers populair!

Dat pakt verkeerd uit. De leiders weten het publiek mee te krijgen. Niet Jezus, maar Barabbas moet vrij gelaten worden. Een misdadiger, een moordenaar. En dat gebeurt. Pilatus gaat weer het gerechtsgebouw binnen.

Binnen laat hij Jezus geselen. Zijn soldaten bespotten Hem door Hem een kroon van dorens op het hoofd te zetten. Een schijnkoning. Om de verkleedpartij nog echter te maken, doen ze hem een purperkleurige soldaten-mantel aan.
Alleen de rijken, koningen en keizers, hadden mantels van echt purper. Hij heeft een namaak-kroon op en een namaak-statie-mantel aan. En ze begroeten Hem spottend, zoals de keizer begroet wordt. Ave, gegroet, koning der Joden.
Als dat gebeurd is, komt Pilatus weer naar buiten. Zijn plan voor vrijlating t.g.v. van het Pascha, is mislukt. Een misdadiger is nu de vrijheid ingegaan.
Maar Pilatus houdt nog steeds aan zijn oordeel vast: ik vind geen schuld in Hem. Hij mag zich dan wel koning noemen, maar Hij is geen rebel. De beschuldiging van de Joodse leiders is niet waar.

Pilatus heeft de beklaagde zelf ondervraagd. Deze man is geen bedreiging voor Tiberius, die op dat moment keizer in Rome is. Het is onmogelijk om Jezus op een valse aanklacht ter dood te veroordelen.

Pilatus verklaart Jezus onschuldig en laat Hem naar buiten komen. En dan spreekt hij die wereldbekende woorden: zie de mens! Een kroon van dorens op zijn hoofd. Een purperkleurige soldatenmantel aan. En misschien kunnen ze ook wel bloed zien.

Pilatus laat merken: jullie zien deze man als een gevaar. Maar ik kom jullie wel tegemoet. Ik heb Hem zo vernederd, dat Hij geen gevaar meer is voor jullie.
De man is een eigenlijk een wrak geworden; voorlopig hebben jullie geen last van Hem. Daar ging het jullie om. Wees daar dan tevreden mee. Jezus is een tijdje uitgeschakeld. Klaar.

Als Pilatus denkt, dat de vrijlating van Jezus door de Joden nu wel geaccepteerd wordt, komt hij bedrogen uit. De opperpriesters beginnen te schreeuwen: kruisigen. Hun dienaars doen mee. Misschien anderen uit het publiek ook wel.
Pilatus zegt dan nog weer eens: doe het dan zelf. Wat het romeinse recht betreft is Hij onschuldig. Weer die betuiging van onschuld van Jezus! Hij is geen rebel!

En dan komt het hoge woord er eindelijk uit bij de Joden. Volgens het Romeinse recht is Hij niet schuldig, maar wel volgens het Joodse recht. Wij hebben een wet. Ze bedoelen: wij hebben het Woord van God. Dat is het OT.
En het OT zegt, dat een godslasteraar moet sterven. Een godslasteraar is Jezus volgens hen, want Hij heeft gezegd, dat Hij de Zoon van God is.

Daarvan schrikt Pilatus. Heeft deze man een bijzondere band met de wereld van de goden? Pilatus is ervan overtuigd, dat Hij onschuldig is. Als hij Hem toch laat kruisigen, zou hij wel eens onder de vloek van de bovenaardse machten kunnen komen. Zijn vrouw had hem ook al gewaarschuwd.

Hij gaat het gerechtsgebouw weer binnen en begint met een nieuwe ondervraging van Jezus. Waar komt U vandaan? Probeert Pilatus meer te weten te komen over de bovennatuurlijke afkomst van Jezus?
Jezus geeft geen antwoord, omdat Hij daar al genoeg over gezegd heeft. Mijn koninkrijk is niet van deze wereld; mijn koninkrijk is niet van hier.
Dan gaat Pilatus dreigen: geef antwoord, want ik beslis over jouw leven of dood. Daar reageert Jezus wel op. Pilatus moet zich niet sterk maken met zijn macht. Hij moet beseffen, dat hij die macht niet zomaar van zichzelf heeft.

Die macht heeft hij van boven gekregen. Hij kan niet een willekeurige beslissing nemen. Hij zal verantwoording moeten afleggen aan een hogere macht. Aan God. Pilatus heeft te horen gekregen, dat Jezus zichzelf als de Zoon van God ziet. God heeft hem op die dag de bevoegdheid gegeven te beslissen over leven of dood van Gods Zoon.

Pilatus is onder de indruk van dit antwoord. Hij wil de vloek van God vermijden. Hij zet zich tot het uiterste in om Jezus vrij te laten.
Maar hij krijgt van de Joden te horen: dan ben je geen vriend van de keizer meer. Hij heeft zijn baan als gouverneur van keizer Tiberius gekregen. Tiberius had vertrouwen in hem. Maar Tiberius kan hem ook laten vallen.
Het is bekend, dat Tiberius erg wantrouwend was, als het ging om behoud van zijn macht. Zou er uit Palestina gemeld worden, dat Pilatus iemand had vrijgelaten, die koning wilde worden, dan was de boot aan. De Joden konden ook nog een grote lijst met wandaden van Pilatus doorgeven.
Dan zou voor Pilatus het doek vallen. Grote kans op een zware straf; misschien wel verbanning naar een achteraf dorpje. Over die vloek van boven was hij niet zo zeker. Over de maatregelen van keizer Tiberius wel. Hij hakt uiteindelijk de knoop door.

Hij gaat op de rechterstoel zitten. Die staat op een verhoging, zodat iedereen het goed kan zien. Nu gaat de officiële uitspraak vallen. De evangelist geeft de plaats aan. Lithostrotos, dat betekent: plaveisel; de aramese naam is Gabbatha en die betekent: hoogte.

Pilatus, die er heilig van overtuigd is, dat Jezus onschuldig is, accepteert de eis van de Joden: Jezus zal gekruisigd worden

Zie uw Koning, zegt Pilatus van tevoren nog tegen de Joden. Een stukje spot: zo gaat het in het romeinse wereldrijk, als iemand zich koning wil maken. Dan grijpt het gezag in. Jezus is een wrak geworden. Een machteloze koning.
Maar achter Pilatus staat God, de Vader. Wat Pilatus spottend bedoelt, is toch waar: zo’n koning heeft God gegeven. De Zoon van God, de beloofde koning, gebruikt niet de macht, die Hij heeft. Er komen geen legers uit de hemel om Hem te ontzetten.

Deze koning is de lijdende koning. De weg naar bevrijding is niet: alle macht gebruiken om de onderdrukker, de vijand, te vernietigen. Deze koning bevrijdt door het lijden over zich heen te laten komen. Het lijden, dat God zelf gewild heeft.

De grote vijand, de duivel, is niet allereerst te verslaan met geweld, maar door zwakte. Door het offer. God brengt het hoogst mogelijke offer: Hij veroordeelt zijn Zoon tot de kruisiging. Alleen dat offer kan bevrijding brengen. Er is geen andere manier om de duivel te verslaan en de zonde te vernietigen. Alleen de gekruisigde koning kan dat doen.

Goede Vrijdag is de vrijdag voor Pasen waarop de kruisiging en dood van Jezus wordt herdacht

Op deze dag kwam het Sanhedrin (de Joodse rechtbank) bij elkaar. In die tijd was het land onder bestuur van de Romeinen. Dat betekende dus dat het Sanhedrin de Joodse wetten hanteerde maar dat de Romeinen daar controle over hadden. Naar aanleiding van de (valse) aanklachten van de hogepriesters werd besloten om Jezus ter dood te laten brengen. Maar omdat het Sanhedrin geen doodstraf mocht uitspreken, werd Jezus doorgestuurd naar Pontius Pilatus, de Romeinse stadhouder. Deze weet zich met de situatie geen raad, want
Jezus had in feite geen misdaad begaan. 

Daarom stuurt Pilatus Jezus door naar koning Herodus die op dat moment in de stad is. Herodus drijft de spot met Jezus: hij geeft hem een mantel en een kroon van doornentakken en stuurt hem weer terug naar Pilatus. Pilatus weet nog steeds niet wat hij moet doen en laat het volk kiezen: Jezus vrij laten of een moordenaar vrij laten. Het volk werd opgehitst door de hogepriesters en ze roepen allemaal dat Jezus ter dood gebracht moet worden en aan het kruis geslagen moet worden. Pilatus is het hier eigenlijk niet mee eens en wast "zijn handen in onschuld". 

Tussen 8 en 9 uur 's morgens wordt Jezus door soldaten aan het kruis geslagen, temidden van twee moordenaars op de berg Golgotha. Om drie uur 's middags sterft Jezus dan. De aarde beeft, de gevel van de tempel scheurt en het wordt donker in heel het land. 's Avonds vraagt Jozef van Arimathea toestemming aan Pilatus om Jezus van het kruis te halen en te begraven. Hij legt Jezus in een graf en rolt er een grote steen voor.
Nawoord: Zijn handen in onschuld wassen

Deze uitdrukking komt van een joods ritueel, beschreven in Deuteronomium 21:1-9. Als iemand vermoord was en de dader was niet bekend, dan moesten de oudsten van de dichtstbijgelegen stad boven een geofferde koe hun handen wassen. Op die manier werden zij en hun stad verlost van de bloedschuld die anders op ze zou rusten.

De uitdrukking komt diverse keren voor in de Bijbel, o.a. in Psalmen 26:6 en Psalmen 73:13. Het bekendst is het gebruik in Mattheüs 27:24: „Als nu Pilatus zag, dat hij niet vorderde, maar veel meer dat er oproer werd, nam hij water en wies de handen voor de schare, zeggende: Ik ben onschuldig aan het bloed dezes Rechtvaardigen; gijlieden moogt toezien.” Stadhouder Pilatus doet alsof hij geen enkele schuld heeft aan de terdoodveroordeling van Jezus.

Betekenis: zichzelf onschuldig verklaren, al dan niet terecht.