Gesprek met de Samaritaanse vrouw

Johannes IV 7-26 - 't Gesprek van den Heere Jesus met de Samaritaansche vrouwe

1 Toen nu de Here vernam, dat de Farizeeën gehoord hadden, dat Jezus meer discipelen maakte en doopte dan Johannes, 2 – ofschoon Jezus niet zelf doopte, maar zijn discipelen – 3 verliet Hij Judea en vertrok weder naar Galilea.
 
4 En Hij moest door Samaria gaan. 5 Hij kwam dan in een stad van Samaria, genaamd Sichar, dicht bij het veld, dat Jakob aan zijn zoon Jozef gegeven had; daar was de bron van Jakob. 6 Jezus nu was vermoeid van de tocht en bleef zo bij de bron zitten; het was ongeveer het zesde uur. 

7 Er kwam een vrouw uit Samaria om water te putten. Jezus zeide tot haar: Geef Mij te drinken. 8 Want zijn discipelen waren naar de stad gegaan om voedsel te kopen. 9 De Samaritaanse vrouw dan zeide tot Hem: Hoe kunt Gij, als Jood, van mij, een Samaritaanse vrouw, te drinken vragen? [Want Joden gaan niet om met Samaritanen.] 10 Jezus antwoordde en zeide tot haar: Indien gij wist van de gave Gods en wie het is, die tot u zegt: Geef Mij te drinken, gij zoudt het Hem gevraagd hebben en Hij zou u levend water hebben gegeven. 11 Zij zeide tot Hem: Here, Gij hebt geen emmer en de put is diep; hoe komt Gij dan aan het levende water? 12 Zijt Gij soms meer dan onze vader Jakob, die ons de put gegeven en zelf eruit gedronken heeft met zijn zonen en zijn kudden? 13 Jezus antwoordde en zeide tot haar: Een ieder, die van dit water drinkt, zal weder dorst krijgen; 14 maar wie gedronken heeft van het water, dat Ik hem zal geven, zal geen dorst krijgen in eeuwigheid, maar het water, dat Ik hem zal geven, zal in hem worden tot een fontein van water, dat springt ten eeuwigen leven. 

15 De vrouw zeide tot Hem: Here, geef mij dit water, opdat ik geen dorst heb en niet hierheen behoef te gaan om te putten. 16 Hij zeide tot haar: Ga heen, roep uw man en kom hier. 17 De vrouw antwoordde en zeide: Ik heb geen man. Jezus zeide tot haar: Terecht zegt gij: ik heb geen man; 18 want gij hebt vijf mannen gehad en die gij nu hebt, is uw man niet; hierin hebt gij de waarheid gesproken. 19 De vrouw zeide tot Hem: Here, ik zie, dat Gij een profeet zijt. 20 Onze vaderen hebben op deze berg aangebeden en gijlieden zegt, dat te Jeruzalem de plaats is, waar men moet aanbidden. 21 Jezus zeide tot haar: Geloof Mij, vrouw, de ure komt, dat gij noch op deze berg, noch te Jeruzalem de Vader zult aanbidden. 22 Gij aanbidt, wat gij niet weet; wij aanbidden, wat wij weten, want het heil is uit de Joden; 23 maar de ure komt en is nu, dat de waarachtige aanbidders de Vader aanbidden zullen in geest en in waarheid; want de Vader zoekt zulke aanbidders; 24 God is geest en wie Hem aanbidden, moeten aanbidden in geest en in waarheid. 25 De vrouw zeide tot Hem: Ik weet, dat de Messias komt, die Christus genoemd wordt; wanneer die komt, zal Hij ons alles verkondigen. 26 Jezus zeide tot haar: Ik, die met u spreek, ben het.
 
27 En daarop kwamen zijn discipelen en waren verbaasd, dat Hij met een vrouw in gesprek was, en toch zeide niemand: Wat zoekt Gij, of: Waarom spreekt Gij met haar? 28 De vrouw dan liet haar kruik staan, en ging naar de stad en zeide tot de mensen: 29 Komt mede en ziet een mens, die gezegd heeft alles wat ik gedaan heb: zou deze niet de Christus zijn? 30 Zij gingen de stad uit en kwamen tot Hem.
 
31 Intussen vroegen zijn discipelen Hem, zeggende: Rabbi, eet. 32 Hij zeide echter tot hen: Ik heb een spijs te eten, waarvan gij niet weet. 33 De discipelen dan zeiden tot elkander: Iemand heeft Hem toch niet te eten gebracht? 34 Jezus zeide tot hen: Mijn spijze is de wil te doen desgenen, die Mij gezonden heeft, en zijn werk te volbrengen. 35 Zegt gij niet: Nog vier maanden, dan komt de oogst? Zie, Ik zeg u, slaat uw ogen op en beschouwt de velden, dat zij wit zijn om te oogsten. 36 Reeds ontvangt de maaier loon en verzamelt hij vrucht ten eeuwigen leven, opdat de zaaier zich tegelijk met de maaier verblijde. 37 Want hier is de spreuk waarachtig: De een zaait, de ander maait. 38 Ik heb u uitgezonden om datgene te maaien, wat u geen arbeid heeft gekost; anderen hebben gearbeid en gij hebt de vrucht van hun arbeid geplukt.
 
39 En uit die stad geloofden vele der Samaritanen in Hem om het woord der vrouw, die getuigde: Hij heeft mij gezegd alles wat ik gedaan heb. 40 Toen dan de Samaritanen tot Hem kwamen, verzochten zij Hem bij hen te blijven; en Hij bleef daar twee dagen. 41 En nog veel meer werden er gelovig om zijn woord, 42 en zij zeiden tot de vrouw: Wij geloven niet meer om wat gij zegt, want wij zelf hebben Hem gehoord en weten, dat deze waarlijk de Heiland der wereld is.

Gesprek dat zich afspeelt bij een waterput

Een gesprek bij een bron is veelbetekenend. In een woestijn is de bron altijd teken van leven. Maar het verhaal geeft tevens een antwoord op de kernvraag van de eerste leerlingen: wie is hij?

Het antwoord daagt in de loop van het verhaal op in een spel van vraag en antwoord. Langs de weg van begrip en misverstand klaart geleidelijk de nevel op en zo worden de Samaritaanse vrouw, maar ook wij die het verhaal lezen, binnengevoerd in het Christusmysterie.
Het verkennende gesprek begint met een dorstige, vermoeide man die te drinken vraagt. Water zal het dragende woord zijn waarrond de Samaritaanse en Jezus elkaar ontmoeten en elkaar zullen doorzien.

Jezus neemt het initiatief voor dit gesprek. Veelzeggend is dat hij hierbij twee taboes doorbreekt: het was voor een Joodse rabbi met zelfrespect ongebruikelijk dat hij met een vrouw alléén een gesprek aanknoopte, en daarenboven met een Samaritaanse. Als Jood wist Jezus hij dat Samaritanen beschouwd werden onreine, ketterse personen. Men begrijpt dat de vrouw zich verwonderde over Jezus’ manier van doen.
Door te beginnen met een vraag stelde Jezus zich kwetsbaar op. Jezus benaderde mensen nooit opdringerig noch hooghartig. Op haar verbazing antwoordde hij met een vrij mysterieus openbaringswoord. Hij, de dorstige vragende persoon, stelde zich voor als iemand die haar een goddelijke gave kon geven: levend water, met een herscheppende, verkwikkende kracht. Hiermee bedoelde hij de 'gave van de Geest', de Geest die hij kan laten opborrelen in het hart van mensen.die er zich voor open stellen.

Dat levende water is het symbool van de Geest, bron van echt en duurzaam, goddelijk, eeuwig leven. Dat water impliceert een afsterven aan de ik-zucht. Zich laven aan dat water doet een verkwikkende kracht opborrelen in het hart van de vrouw, en in het hart van ieder van ons. En inderdaad, wie zich laaft aan die bron krijgt in eeuwigheid geen dorst meer.
Ook al begreep de vrouw die woorden niet , het feit dat Jezus haar blijkbaar heel goed kende en toch met haar in gesprek trad, niettegenstaande haar wispelturig leven, schiep een vertrouwensrelatie. Ze ging Jezus zien als een profeet!

In het bronwater van de Jacobsput werd het gebeuren weerspiegeld van iemand die ervaarde dat ze door Jezus graag werd gezien. Die vertrouwensrelatie werkte voor de vrouw bevrijdend. Door hem gekend én aanvaard te worden, ook in haar schaduwkanten, was voor haar een heerlijke ervaring. En ook al ontgaat het de vrouw eerst dat ze oog in oog stond met de Messias, er was een hele weg afgelegd tussen het begin en het einde van het verhaal. Een weg van het groeiende geloof, een weg van de ontmoeting met Jezus die zich steeds beter liet kennen aan de mens die dorst had naar waarheid en geluk.
Jezus heeft in haar hart op een subtiele wijze de bron van levend water aangeboord, en wie – zoals de vrouw - steeds maar graaft, zal tenslotte ook Levend Water vinden.

Aan het einde van deze ontmoetingsweg zei de vrouw: “Heer, nu begrijp ik dat u een profeet bent.en ik weet dat als de Messias komt, hij ons alles zal verkondigen.“ En Jezus: “Dat ben ik die hier met u spreek.“ Met die typische ik-benuitspraak, die we ook verderop in het Johannesevangelie tegenkomen, gaf hij zijn goddelijke openbaringswaarde te kennen. Het is bevrijdend en geruststellend – voor de vrouw én ook voor alle gelovige mensen- dat Jezus in het verhaal zijn zelfopenbaring zo duidelijk uitsprak.

Door haar geloof in Jezus als de Messias, werd de vrouw ‘bron-vrouw‘: zelf een overtuigde bron van geloof. Water scheppen was voor haar onbelangrijk geworden, de bron borrelde op in haar hart. Ze liet haar kruik achter en liep naar de stad om het de mensen te gaan vertellen. “komt en ziet!“ Zo riep ze anderen op om zich aan de Bron te komen laven. Ze moest niet langer uit de bron scheppen, ze was zelf geroepen om medemensen bij Jezus te brengen. Overtuigd door die vrouw, boden vele Samaritanen – vreemden in hun land - Jezus gastvriendschap aan. 'Werkelijk de redder van de wereld', klonk het in koor. De Messias, Gods gezalfde, die zijn wil doet en zijn werk volbrengt: de wereld redden van duisternis en dood.

Mochten ook wij op onze levensweg dit orgelpunt plaatsen: met een gelovig hart ons bemind en aanvaard weten door Jezus, zodat we mensen van hoop blijven en die hoop mogen delen met medemensen.

Ik wil eindigen met een fragment uit het dagboek van Etty Hillesum in het concentratiekamp. "Binnen in me zit een heel diepe put. En daarin zit God. Soms kan ik erbij. Maar vaker liggen er stenen en gruis voor die put. Dan is God begraven. Als ik dan mijn hoofd in mijn handen verberg, dan ervaar ik dat God binnen in me is. En dan zeg ik: ruim het puin uit je leven en dan komt die God weer te voorschijn."

Die opdracht is me dunkt ook voor ons bedoeld. Laten we er samen werk van maken.

Om nog eens goed over na te denken
(Johannes 4)

5    Bron: in het Oude Testament staan verschillende verhalen over ontmoetingen bij een bron; altijd komen mannen daar hun toekomstige vrouw tegen. In Johannes 3,29 is Jezus de bruidegom genoemd, maar wie is de bruid? Dat is in de bijbel het volk van God, niet zozeer het Joodse dus, maar wie God aanbidden in Geest en waarheid (4,23).

6    Vermoeid: Johannes vertelt veel over Jezus als Zoon van God in zijn evangelie. Tegelijk benadrukt hij ook dat Jezus gewoon mens is: hij is moe en dorstig. Samaritaanse vrouw: om meerdere redenen was dit ongemakkelijk voor Jezus: Joden spraken niet met Samaritanen en mannen spraken niet zomaar alleen met een vrouw. Deze vrouw is het tegendeel van Nicodemus in hoofdstuk 3. Waarom zou Johannes deze verhalen achter elkaar verteld hebben?

7    Water putten: Deze vrouw komt overdag water putten en dat is ongewoon. Vrouwen doen dat meestal in de avondkoelte. Het kan zijn dat zij zo slecht in het dorp lag dat ze daarom overdag ging.

9    Samaritanen: Joden hebben een verschil van mening met de Samaritanen over de heilige stad (Joden hebben de tempel in Jeruzalem en Samaritanen aanbidden op de berg Gerizim bij Samaria) en over de heilige schriften (Samaritanen erkennen alleen de 5 boeken van Mozes). Christenen van nu vergelijken de positie van Samaritanen toen wel met die van moslims nu; in de Koran staan ook elementen van Oude en Nieuwe Testament, alleen in een totaal ander kader dan in de Bijbel zelf.

10    Levend water: dat is stromend water (uit een bron), in tegenstelling tot dood / stilstaand water (uit een put). Natuurlijk is dit een woordspeling met wat Jezus later zegt: water dat eeuwig leven geeft. Het beeld van levend water wordt vaak in de bijbel gebruikt (Jeremia 2,13, Ezechiël 47,9) en ook verder in het evangelie van Johannes.

14    Nooit meer dorst: Jezus stelt zichzelf voor als de bron van levend water. En als hij spreekt over levend water, spreekt hij over het werk van de Geest; die in de mensen zal werken. In het OT kun je daarover bijvoorbeeld lezen in Jesaja: 12,3; 44,3 en 55,1-3.

16    Uw man: Jezus verandert van onderwerp. De vrouw snapte niet hoe hij haar duidelijk wilde maken wie hij is. Nu laat hij haar zien wie hij is door duidelijk te maken dat hij alles over haar weet, ook over haar leven en wat voor puinhoop dat is.

18    Vijf mannen: alleen mannen konden de beslissing tot echtscheiding nemen, dus waarschijnlijk was deze vrouw door meerdere mannen verstoten. Ze zal waarschijnlijk een slechte reputatie hebben gehad.
20     Vereerden: nu de vrouw weet dat Jezus een Joods profeet is, legt ze hem het punt van verschil tussen Joden en Samaritanen voor: waar moet God vereerd worden?

21    Een tijd: als Jezus deze woorden in het Johannes evangelie gebruikt, verwijst dat altijd naar het moment van zijn sterven en opstanding, als alles anders wordt. Vader: het is natuurlijk opvallend dat Jezus, als het over God gaat, opeens het woord ‘Vader’ gebruikt. Dat woord gebruikt Jezus in het evangelie van Johannes veel; het laat zien hoe intiem Jezus met God verbonden is, Vader en Zoon. In Johannes 20,17 wordt duidelijk dat ook de leerlingen God als Vader mogen hebben.

22    Weten: Jezus zegt dat de Samaritanen een God vereren die ze eigenlijk niet kennen. Als ze hem willen leren kennen, moeten ze toch de Joden opzoeken en hun heilige Schriften lezen; daarin staat het.

23    In geest en in waarheid: Jezus laat zien dat er een nieuwe tijd aankomt, waarin de Joodse religieuze wetten ook nieuwe betekenis krijgen, zoals de wetten over de tempel en de offerdienst. Jezus zelf is de tempel: Johannes 2,19-22. En hij is de waarheid. De nieuwe tijd is dus de tijd waarin eredienst vooral te maken heeft met verbondenheid met Jezus en de Geest. 

25    Messias: het is de vraag of de vrouw snapt wat Jezus zegt. Maar ze heeft wel door dat deze man dingen over een bijzondere, nieuwe tijd zegt en ze denkt daarbij aan de tijd van de Messias. De Samaritanen hebben alleen de eerste 5 boeken van de bijbel. In Deuteronomium 18,15-18 wordt een profeet beschreven; dat is de messias-profeet die zij verwachten.

26    Dat ben ik: dit is de eerste keer, voor zijn proces, dat Jezus zichzelf als de Messias bekend maakt. Nu is het ook minder riskant om dat in Samaria te zeggen, omdat het daar minder politieke lading had.

27    Verbaasden: zie de aantekening bij vers 6

28    Kruik: het feit dat de vrouw haar kruik laat staan, kun je symbolisch opvatten. Ze heeft nieuw water ontdekt: Jezus!

40    Twee dagen: dat is natuurlijk heel opvallend, een Joodse man die twee dagen in een Samaritaans dorp blijft. Blijkbaar hebben zij hem herkend als een profeet, misschien wel als de Messias-Profeet die ze verwachten. Bijzonder: in Handelingen 8,4-8 wordt verteld dat de evangelist Philippus in Samaria over Jezus verteld en dat velen in hem geloven. Wie weet was deze geschiedenis in Johannes voorbereidend werk op de bekering in Handelingen.

42    Redder van de wereld: dit is de enige keer in de 4 evangelieën dat deze term gebruikt wordt. Het is natuurlijk het hoogtepunt van het verslag van Johannes! Het is ook precies wat de bedoeling van evangelisatie is: dat je niet meer gelooft om wat anderen zeggen, maar dat je zelf een relatie met Jezus opbouwt en zelf gelooft dat hij de redder is. Dat verwijst ook weer naar het doel dat Johannes met zijn evangelie heeft, Johannes 20,31