Uit het evangelie volgens Lukas:

'In de zesde [1] Toen hij op sabbat naar het huis van een vooraanstaande Farizeeër ging, waar hij voor een maaltijd was uitgenodigd, hielden ze hem in het oog. [2] Er was daar iemand met waterzucht. [3] Jezus vroeg aan de wetgeleerden en de Farizeeën: ‘Is het toegestaan hem op sabbat te genezen of niet?’ [4] Maar ze zwegen. Hij pakte de man bij de hand, genas hem en stuurde hem weg. [5] En tegen de Farizeeën en wetgeleerden zei hij: ‘Als uw zoon of uw os in een put valt, dan haalt u hem er toch meteen uit, ook al is het sabbat?’ [6] En daarop hadden ze geen antwoord.

In de bijbel worden de mensen levensecht beschreven. Daarom gaat het ook over hun ziekten en handicaps. Daarnaast blijken vele, op het oog niet veelzeggende, wetsvoorschriften in het Oude Testament van onschatbaar belang te zijn voor de gezondheidstoestand van de Israëlieten.

Infecties

Als de mozaïsche wetten worden nageleefd, is verspreiding van ziektekiemen en dus van infectieziekten zo goed als niet mogelijk. Vandaar ook dat de gezondheidstoestand van de Israëlieten veel beter was dan die van de volken in de omringende landen.
Zelfs in de Middeleeuwen was dat nog steeds het geval toen allerlei grote epidemieën Europa teisterden en de Joden wonderwel gespaard bleven. In feite was dat te danken aan de strikte naleving van die wetten. Tegelijkertijd versterkte dit de haat tegen de Joden, omdat zij blijkbaar niet werden getroffen door al die vreselijke epidemieën. Ze werden er zelfs van beschuldigd dat zij de veroorzakers van die ziekten waren.
Antonie van Leeuwenhoek nam pas zo omstreeks 1675 voor het eerst bacteriën waar door zijn zelfgemaakte microscoop. Hij had er echter toen nog geen weet van dat juist deze kleine bacteriën de oorzaak van allerlei infectieziekten kunnen zijn. Dat laatste werd pas vooral door Pasteur (1822-1895) ingezien.
Bij nader inzien blijken de mozaïsche wetten dus heel moderne gezondheidswetten te zijn. Het volk moest zich er goed aan houden. In Deut. 28:60 wordt zelfs gezegd dat wanneer men zich niet aan deze wetten hield “alle kwalen van Egypte, waarvoor gij bevreesd zijt, aan u zullen kleven.”
Personen met een besmettelijke ziekte werden bijvoorbeeld geïsoleerd. Alles wat aangeraakt was, moest worden schoongemaakt of worden vernietigd (Lev. 15:1-4). Uitwerpselen moesten worden begraven (Deut. 23:13) en ook bloed moest met zand worden bedekt (Lev. 17:13). In  bloed ontwikkelen zich maar al te graag allerlei bacteriën.
Ook al te nauwe bloedverwantschap was verboden, dat geeft immers een verhoogde kans op het openbaar komen van familiaire, erfelijke afwijkingen. Zieke dieren mochten niet worden gegeten. Het niet mogen eten van bloed en vooral ook van vet werkte beschermend tegen aandoeningen van hart- en bloedvaten. Ook werd gedacht aan de rust van de mensen, wat door het instellen van de sabbat tot uiting kwam.
De besnijdenis moest plaatsvinden op de achtste dag. Nu blijkt dat na de geboorte door het nog onrijp zijn van de lever er de eerste dagen een relatief tekort is aan stollingsfactoren. Rond de achtste dag is dit weer hersteld!

Afwijkingen

Ook afwijkingen worden nauwkeurig beschreven. Heel bekend is het verhaal van de reus Goliath. Waarschijnlijk leed hij aan een aandoening van de hypofyse (hersenaanhangsel), waarbij te veel groeihormoon wordt gemaakt. Als dit op jonge leeftijd gebeurt, heeft dit reuzengroei tot gevolg. Goliath had volgens 1 Sam. 17:4 de lengte van zes ellen en een span (290 cm). Andere bronnen vermelden de lengte van vier Griekse ellen en een span, wat neerkomt op een lengte van 208 cm. Dergelijke lange mannen zijn ook in onze tijd wel bekend. Zo was de lengte van ene St. Louis Robert Wadlows zelfs 272 cm.
De man uit 2 Sam. 21:20 leed aan polydactylie, zes vingers en zes tenen aan iedere hand en voet. Mefiboseth viel op vijfjarige leeftijd op een vlucht uit de handen van zijn voedster en werd kreupel. Omdat beenbreuken op zo’n jonge leeftijd meestal snel genezen, is het waarschijnlijker dat hij bij die val zijn ruggenmerg beschadigde.

In Gen. 32 worstelde Jacob met een ‘man’ bij Pniël en werd aan het gewricht van zijn heup geraakt en was hinkende. Waarschijnlijk kreeg hij een hernia laag in zijn rug, zodat de zenuw die vandaar uit naar het been gaat, in de knel kwam met alle gevolgen van dien, zoals het hinken.
De ziektegeschiedenis van Nabal in 1 Sam. 25:37 doet denken aan een hersenbloeding waarna de zieke nog tien dagen in coma lag en toen stierf.
Als koning Jerobeam bij het altaar waarschuwend wordt aangesproken door een profeet strekt hij zijn hand uit en zegt: “Grijp hem.” Daarna kan hij zijn hand niet meer terugtrekken. Dit gebeuren staat in de medische wereld bekend als een conversieverschijnsel. Een conversieverschijnsel is de uitdrukking van een psychisch conflict in een lichamelijke functiestoornis. Aan het betreffende lichaamsdeel zelf kun je dan niets afwijkends vinden, alleen het functioneert niet meer. De klacht heeft meestal ook een symbolische betekenis. Het is een soort van orgaanspraak. Zo bestaat er bijvoorbeeld ook conversieblindheid. Hoewel het oog verder gezond is, kan zo iemand er toch niet mee zien. Symbolisch wil dat dan zeggen. “Ik mag het niet zien.” Zo ook bij Jerobeam. Eigenlijk had hij die profeet met zijn hand wel willen doodslaan. Iets weerhield hem ervan. Toch gaf die uitgestrekte arm duidelijk te kennen wat hij eigenlijk bedoelde.
Ook psychiatrische zieken komen wij in de bijbel tegen. Een bekend voorbeeld is Nebukadnezar. Hij leed aan de zeldzame aandoening lycantropie. Dit is een waanvoorstelling waarin de patiënt meent een wolfsmens te zijn en zich gedraagt als een roofdier.

Ook koning Saul leed aan een psychiatrische aandoening. Hij had een manisch-depressieve persoonlijkheid. Perioden van opgewondenheid en luidruchtigheid wisselen zich af met depressies. Saul had ook last van een paranoïde stoornis. Hierbij meent de patiënt achtervolgd te worden. Saul was er zozeer van overtuigd dat David hem van de troon zou willen stoten dat hij David zocht te doden.
In 2 Kron. 21 vers 18 en 19 wordt mogelijk melding gemaakt van kanker bij de beschrijving van de ziektegeschiedenis van koning Joram. Hij leed aan een ongeneeslijke ziekte. “Toen ongeveer twee jaren voorbijgegaan waren, kwamen ten gevolgen van zijn ziekte zijn ingewanden naar buiten, zodat hij aan die kwaadaardige ziekte stierf.”

Het moederschap

In de bijbel komt het respect voor het moederschap steeds duidelijk naar voren. Dit in tegenstelling tot de omringende landen waar een vrouwenleven eigenlijk niet telde. Ook de omstandigheden van de barende vrouw worden meer dan eens beschreven. Ook de tweelingzwangerschappen met hun specifieke risico’s.
Heel bekend is de tweeling Jacob en Ezau. In Genesis 25:22 vertelt Rebekka hoe sterk zij “leven” voelt. De Here zegt haar dan dat zij een tweeling verwacht. De bevalling is bijzonder te noemen. Het is heel wel mogelijk dat het hier om een eeneiige tweeling gaat die één placenta heeft. Soms gebeurt het dan dat er in de placenta vaatverbindingen zitten waardoor het ene kind een veel betere bloedvoorziening heeft ten koste van het andere kind. Het kind met de veel betere bloedvoorziening kan zo dus ook meer groeien en ziet er bij de geboorte ook veel rozer uit dan het andere kind. Het kind met de slechtere bloedvoorziening ziet er bij de geboorte veel bleker uit en is ook veel lichter van gewicht. Mogelijk ging het bij Jacob en Ezau zo. In Gen. 25:25 wordt van Ezau namelijk vermeld dat hij ros was. Dit zou tevens inhouden dat Jacob bleek was. Ezau wordt ook altijd als de sterkere beschreven en Jacob als de zwakkere.
Ook gebeurde het niet zelden dat de vrouw tijdens de bevalling het leven liet. Zo ook Rachel bij de geboorte van Benjamin. In Gen. 35:17 staat dat zij het hard had in haar baren. De vroedvrouw zei tot haar: “Vrees niet want deze zoon zult gij ook hebben!” Het kan niet anders of dit moet een stuitbevalling geweest zijn. De vroedvrouw vermeldt immers dat dit kindje een zoon zal zijn nog voordat het helemaal geboren is. Een stuitbevalling is ook een veel zwaardere bevalling dan een gewone bevalling en er is dan ook meer kans op een ernstige nabloeding, een complicatie waar men vroeger toen er nog geen bloedtransfusies waren makkelijk aan kon sterven.

Oogziekte

De arts Lukas vergezelde de apostel Paulus vaak op zijn lange zendingsreizen. Paulus leed aan een oogaandoening als gevolg waarvan hij niet goed kon zien. Dat blijkt uit verschillende teksten. Zo liet hij zijn brieven grotendeels door een ander schrijven. Soms schreef hij een groet of een stukje zelf en dat deed hij dan met grote letters (Gal. 6:11). Ook blijkt Paulus’ slechtziendheid wanneer hij staande voor de hogepriester Ananias deze niet herkent.
Paulus zelf zegt dat hij “een doorn in het vlees” heeft. Mogelijk doelt hij daarmee op zijn slechte gezichtsvermogen. De Galaten zouden hun eigen gezonde ogen wel hebben willen geven aan Paulus (Gal. 4:15). Deze tekst wordt in de discussie rond het al dan niet geoorloofd zijn van transplantatie van organen wel eens aangehaald. Als oogtransplantatie al mogelijk zou zijn geweest, zou Paulus er volgens die tekst geen bezwaar tegen hebben gehad. Paulus kon dus het gezelschap van de arts Lukas op zijn reizen goed gebruiken.
Het is niet onmogelijk dat de slechtziendheid van Paulus het gevolg is van het gebeurde op weg naar Damascus. Hij wordt dan omschenen door zo’n enorm licht dat hij de eerste drie dagen zelfs helemaal niet zag. Door een enorm fel licht kan het netvlies van het oog zo worden beschadigd dat volledig herstel niet meer plaatsvindt. Door de breking van de lens in het oog komen alle stralen op één plaats samen op het netvlies en op die plek kan het netvlies dan verbranden. Zo werd Paulus zijn leven lang herinnerd aan het gebeurde op de weg naar Damascus. Maar… hij wist dat Gods genade hem genoeg was (2 Kor. 12:9).

Dokter Lukas

Omdat Lukas arts was, had hij meer oog voor het medische detail dan de andere evangelisten. Zo noemt Lukas de genezing van een “waterzuchtig” man (Luk. 14:2). Hij herkende dit ziektebeeld, door ons oedeem genoemd. Er wordt dan te veel vocht vastgehouden door het lichaam. Lukas deelt als enige mee dat het oor van Malchus weer hersteld werd (Luk. 22:51). Lukas geeft als enige de twee gelijkenissen weer die handelen over medische situaties. Dat is allereerst de gelijkenis van “de barmhartige Samaritaan” (die de wonden keurig schoonmaakte met wijn, er verzachtende olie op deed en de wonden bovendien verbond). De andere gelijkenis is die van “de rijke man en de arme Lazarus” (Luk. 16:19-31). Zoals mag worden verwacht, blijkt Lukas meer over de wonderen van de genezing door de Heere Jezus te vertellen dan Matteüs, Markus of Johannes.

Genezingen en opwekkingen

Tijdens de omwandeling van de Heere Jezus op aarde worden niet alleen vele mensen genezen, ook wordt verteld waaraan zij leden. Zo zien wij dat in Markus 19:18 een epilepsiepatiënt met al zijn symptomen wordt beschreven. Zeker vroeger, toen men nog niet over medicijnen beschikte om de aanvallen te onderdrukken, moet het heel wat geweest zijn voor een familie om met een epilepsiepatiënt om te gaan.
In Joh. 5 ontmoeten wij de verlamde te Bethesda die al 38 jaar gehandicapt was. In Luk. 13 zien wij de vrouw die al 18 jaar helemaal krom was en zich niet meer kon oprichten. De verlamde man in Kapernaüm werd door vier vrienden door het dak naar beneden gelaten, zodat hij voor de voeten van Jezus kwam (Markus 2). Melaatsen en blinden werden ook genezen. Zelfs doden werden opgewekt zoals het dochtertje van Jaïrus en Lazarus de broer van Martha en Maria. In al deze levensechte verhalen komt de mens naar voren die gebukt gaat onder zijn ziekte of handicap en wanhopig zoekt naar genezing. Ook wat dat betreft is er weinig nieuws onder de zon.

Wat is het fijn dat de bijbel, het Woord van God, zo diepgaand zich bezighoudt met de “condition humaine”.