Het is gewoon oneerlijk.

De mannen die om vijf uur ’s middags aan het werk gaan, verdienen voor dat laatste uurtje net zoveel als de mannen die ‘ s morgens vroeg om zes uur al op het werk zijn verschenen. Iedereen krijgt een dagloon. Dat is gewoon niet eerlijk.
Stel je voor dat jij en nog dertig andere mensen hetzelfde werk doen. Jij en tien anderen werken hele dagen, 40 uur in de week. De anderen werken halve dagen. Ze komen niet verder dan twintig uur. Dat is allemaal goed te overzien. Maar het probleem ontstaat op het moment dat je de mensen die maar twintig uur in de week werken hetzelfde loon zou geven als degenen die veertig uur werken. Jij zou je samen met je collega’s bij de baas melden om hard te protesteren. En het telefoontje naar de vakbond en de media had je al gepleegd.

We zijn daar gevoelig voor geworden. Moet je kijken wat er gebeurt wanneer de voorzitter van de koepel van woningbouwcorporaties vertrekt met een zak van een miljoen euro’s bij zich. En dat zijn opvolger drie dagen in de week gaat werken voor twee ton. De balkenende-norm voor vijf dagen werken ligt daar nog een stuk onder. Zulke gebeurtenissen roepen heftige reacties op. Je vraagt je af of je op die manier wel zou willen vertrekken of aan een nieuwe baan beginnen. Het geld weegt toch niet op tegen alle schade in je beeldvorming.

Je wilt een loon ontvangen overeenkomstig je prestatie. En je wilt niet dat anderen heel gemakkelijk hun dagloon incasseren. Als Jezus dat bedoelt met vele eersten zullen de laatsten zijn en vele laatsten de eersten, is dat niet een boodschap waar jij je plezierig bij voelt. Alsof je er genoegen mee moet nemen dat mensen die als laatsten aankomen, bij het uitdelen vooraan staan. Mensen die als laatste komen kunnen beter achter in de rij aansluiten en niet voordringen. Dat accepteer je niet in de rij voor de kassa en ook niet in het koninkrijk van God. Iedereen moet wel zijn plaats weten. Eigenlijk worden de mensen die zo laat op het werk komen door de wijnboer beter behandeld. Ze krijgen een veel hoger loon per uur. Het is gewoon niet eerlijk.

En als ik dit verhaal moet gaan toepassen op het koninkrijk of de kerk, vind ik het ook niet eerlijk. Mensen die veel later tot geloof komen hoeven bijvoorbeeld niet twee keer op zondag naar de kerk. Of sturen hun kind niet naar een gereformeerde school. Mensen die later in de gemeente aankomen krijgen een andere en meer soepele behandeling. Dat is gewoon niet eerlijk.

God handelt heel willekeurig en hard.

Het is duidelijk dat het in deze gelijkenis om God gaat. Het Koninkrijk der hemelen is als een landheer die dagloners zoekt voor zijn wijngaard. Het koninkrijk wordt vergeleken met een mens. Die mens is niemand anders dan de koning, God zelf. Hij geeft een dagloon aan mensen die maar een uur hebben gewerkt. Dat wekt de indruk dat God heel willekeurig is. Hij doet gewoon maar.

De landheer legt de wijngaard niet aan, zoals in een andere gelijkenis. Hij nodigt de mensen uit in de wijngaard te komen werken. Denk ook aan wat Jezus hiervoor zegt tegen de rijke jongeman: Als je het leven wilt binnengaan, houd je dan aan zijn geboden. Hij zegt ook: het is gemakkelijker voor een kameel om door het oog van een naald te gaan dan voor een rijke om het koninkrijk van God binnen te gaan. Het gaat om het binnengaan van het koninkrijk. De mensen gaan in de wijngaard werken.

Je hebt mensen die op tijd beginnen. Zij zijn er vroeg bij. Later gaat de landheer weer naar de markt om dagloners uit te nodigen te komen werken. Hij doet dat enkele keren, zelfs nog om 17.00 u, ongeveer een uur voor zonsondergang. Net alsof er in dat ene uurtje nog zoveel gedaan kan worden.
Ik vereenzelvig me met de mensen die er vroeg bij zijn. Ik ben vanaf mijn jeugd in de gemeente van Christus opgegroeid. Ik ben typisch een christen die in de kerk zit en hier helemaal op zijn plek is. Je bent vertrouwd met de kerk. Je hebt er altijd deel van uitgemaakt. Ik zou haast zeggen: je weet niet beter.

Ik vind het prima dat er mensen bij komen. Ik begrijp ook wel dat mensen zich op allerlei tijdstippen tot Jezus bekeren. Dat is het probleem niet. Ik weet ook wel dat mensen zich nog heel laat bekeren. De dominee heeft dat wel eens meegemaakt. Ik ken er een paar verhalen over. En ik lees ook in de bijbel dat de engelen in de hemel zich verheugen over één zondaar die tot inkeer komt. Maar ik merk er niet zoveel van dat het gebeurt. Afgelopen week vroeg iemand het me nog: wanneer gebeurt het nou dat mensen tot bekering komen? Misschien heb ik er wel geen last van omdat het zo weinig gebeurt.

Voor mij is het een probleem dat iedereen dezelfde beloning krijgt. Dat wil er bij mij niet in. Iemand die de hele dag niet is gekomen krijgt aan het einde van de dag voor een uurtje werken nog een compleet dagloon. En iedereen is er ook nog bij. Ze zien het allemaal. De mensen die de hele dag in de brandende zon hebben gewerkt denken natuurlijk dat er voor hen veel meer in zit. Als mensen die een uurtje hebben gewerkt al een dagloon krijgen, is hun loon vast ook met de factor twee of drie hoger geworden. Eigenlijk is het gewoon hard, dat wanneer jij aan de beurt bent, je nog maar een denarie krijgt, een gewoon dagloon. Niets extra’s voor je inspanningen. Maar eerst ben je wel lekker gemaakt.

Zou God echt aan iedereen hetzelfde loon geven? Ook aan degenen die al heel lang meedoen en die al een heleboel als christen hebben meegemaakt. Christenen die hebben geleden of die veel voor hun geloof hebben overgehad.
Zou God je zo behandelen? Misschien zijn er mensen die denken dat God te goed is voor deze wereld. Hij geeft iedereen het zelfde. Dat is toch mooi. Maar ik weet liever waar ik aan toe ben. Ik wil een beloning waar ik ook voor kan werken. Eigenlijk voel ik dat ik nu bij mijn diepste moeite kom: hoe betrouwbaar is God? Wanneer hoor je er bij Hem wel bij en wanneer niet? Dat zou ik wel eens willen weten. Is God wel zo goed als altijd wordt gezegd? Staat dit verhaal wel op zichzelf of is er meer aan de hand. Is God niet iemand die heel willekeurig en hard handelt?

Toch is God bij uitstek goed.

Jezus vertelt in deze gelijkenis hoe goed God is. Hij is helemaal goed. God heeft geen verkeerde bedoelingen. Hij behandelt de werkers die er op het eerste uur al waren, niet onrechtvaardig.
Toch gaat het dieper dan dat God niet onrechtvaardig is, wanneer Hij zich gewoon aan de afspraken houdt. Hij heeft met de werkers van het laatste uur een denarie dagloon afgesproken. Maar goedheid is meer dan dat je je aan de afspraken houdt.

Zet het kwaad bloed dat ik goed ben? Het is een kort zinnetje maar het is wel de sleutel om deze gelijkenis te openen. Het is op zich al vreemd dat iemand die goede dingen doet bij iemand anders kwaad bloed zet. Maar het komt voor. Dat heb je zelf misschien ook wel meegemaakt. Jezus gaat nog een stapje verder: Zet het kwaad bloed dat ik goed ben? De landheer doet niet iets goeds. Het is ook niet zo dat hij eindelijk iets goeds doet. Maar hij is goed. Dat gaat veel verder. De landheer is goed.

De jongeman stelde Jezus een vraag: Meester, wat voor goeds moet ik doen om het eeuwige leven te verwerven? En dan zegt Jezus: Er is er maar één die goed is. De koning is goed. God is goed en Hij doet goed. Dat is een thema in dit hele gedeelte: God is bij uitstek goed. En tegelijk wordt zichtbaar en voelbaar hoe confronterend dat is. Bij die jongeman en in de gelijkenis. Voor de mensen die dit verhaal lezen of horen.

Zet het kwaad bloed dat ik goed ben? De landheer doet met zijn geld wat Hij wil. Hij geeft iedereen een gelijke beloning. Je wordt door de landheer niet beoordeeld op je prestatie, hoeveel uren je in de zon hebt gewerkt en hoeveel manden vol druiven je hebt verwerkt. God nodigt je uit in zijn koninkrijk. Je bent allemaal welkom, op elk tijdstip. En God deelt uit van zijn genade. Die genade is voor alle mensen. Die genade is niet méér voor de mensen van het eerste uur. God is vol genade voor iedereen. Hij deelt in overvloed uit.
Jezus toont in deze gelijkenis de goedheid van God. Die is indrukwekkend. Hij is bij uitstek goed.

Gods koninkrijk is niet van deze wereld.

Het is een uitspraak van Jezus voor Pontius Pilatus. Mijn koninkrijk hoort niet bij deze wereld. Anders hadden mijn leerlingen wel gevochten om de arrestatie te verhinderen. Het koninkrijk van de hemel heeft een totaal andere stijl dan de rijken van deze wereld. Gods goedheid laat het ook zien. De landheer gaat die dag een aantal keren naar de markt om dagloners te huren voor het werk in de wijngaard. Zelfs om 17.00 u staan er nog mannen die de indruk wekken dat ze er al de hele dag staan. De landheer vraagt hen: Waarom staan jullie hier de hele dag zonder werk.

Hun antwoord is duidelijk een leugen: Niemand wilde ons in dienst nemen. De landheer zelf is al een aantal keren langs geweest en heeft steeds iedereen uitgenodigd. Maar hij zegt niet dat ze liegen. Hij wordt niet boos. Hij zegt: Gaan jullie ook maar naar de wijngaard. Zelfs het uitschot van de dagloners die als het even kan zo laat mogelijk aan de slag gaan, nodigt Hij uit. Ze krijgen allemaal hetzelfde loon. Dat loon is nodig om die dag voor hun gezin te kunnen zorgen. Ook degenen die liegen over hun dagbesteding deelt hij dat loon uit. Als ik met de maatstaven van onze samenleving kijk klopt er niets van. Dan is hier iemand gek geworden.

Gods koninkrijk is heel anders dan deze wereld. Hij nodigt mensen uit bij Hem te horen. Hij laat ziet wat het betekent dat je geen geweld gebruikt. Zijn koninkrijk van genade is voor iedereen, ook voor mensen die er eerst niet aan willen. Mensen die niet op de uitnodiging ingaan en blijven afwachten. Mensen die zeggen dat ze hier later nog wel eens over willen nadenken.

Je mag op grond van deze gelijkenis niet zeggen dat je je keuze wel kunt uitstellen. Je kunt ook om 17.00 nog wel aan het werk. Je kunt ook tien minuten voor sluitingstijd de winkel nog binnenlopen. Het gaat in deze gelijkenis om het gelijke loon dat God aan iedereen uitdeelt. En de reacties van de mensen op die gelijke beloning. Iedereen leeft van dezelfde royale genade van God. Geen mens is meer. Geen mens is minder.

In het koninkrijk van God gaat het niet om prestaties, eerzucht of hebzucht: je wilt meer loon omdat je meer hebt gedaan. Omdat je als christen meer hebt geleden of een hogere prestatie hebt neergezet. Misschien denk je dat je vromer hebt geleefd en dat anderen het een stuk minder doen. Ze zijn misschien niet laat op hun werk verschenen maar ze lopen er wel elke dag de kantjes bij af. Je leeft allemaal van dezelfde genade van God. De vraag is of je dat wil. Als ik me steeds meer ga herkennen in de eerste werkers in de wijngaard, loop ik ook aan tegen de goedheid van God. Gods Koninkrijk is niet van deze wereld. Met hebzucht, egoïsme en eerzucht bereik je in het koninkrijk van God niets. Dat ga ik ook steeds meer ontdekken. Het is geweldig.

Prijs de goedheid van God.

De landheer laat alle dagloners er bij zijn wanneer de loonzakjes worden uitgedeeld. Hij begint zelfs met degenen die er als laatste bij zijn gekomen en geeft het hetzelfde dagloon. Het is zijn bedoeling dat ze allemaal zijn goedheid gaan prijzen. Alleen dan zul je niet tot de laatsten behoren.

De eersten worden de laatsten omdat ze struikelen. Ze zijn boos over de toelating tot het koninkrijk van anderen. Voor Joden was het geweldig moeilijk wanneer heidenen tot het geloof kwamen en ze dezelfde positie als zij zouden krijgen. Je dacht dat je een geweldige stamboom had vanaf Abraham en nu lijkt het erop alsof dat er niet meer toe doed.
Wij lezen de gelijkenis vandaag. Velen van ons zouden deze gelijkenis ook als de eerste werkers kunnen lezen. Je bent immers opgegroeid in de kerk. Zoals het hier gaat is je eigen, al zul je ook wel wat kanttekeningen hebben. Maar het is wel jouw vertrouwde omgeving. Het zijn de afspraken waarbij jij je veilig voelt. Het is jouw cultuur waarin je je vaak thuis voelt.

Hoe ga je met elkaar om? Vanuit de positie van een christen die het allemaal weet en kent. Een christen die geen verrassingen meer meemaakt. Je oordeelt misschien over anderen die er altijd op los hebben geleefd. Of over mensen die de indruk wekken oppervlakkig te leven. Hoe ga je als werkers in de wijngaard met elkaar om? Hoe kijk jij aan tegen mensen die om 12.00 u binnenlopen of om 17.00 u? Gemeenteleden die niet alle happeningen bezoeken, die niet zo actief en betrokken zijn als jij. Gemeenteleden die zich niet aan de gereformeerde regels houden. Die hun kinderen gwoon naar een andere school laten gaan dan jij. Of die een heel ander gedrag vertonen. Vind je het erg dat mensen die later tot geloof komen, soms ook andere keuzen maken. Inderdaad niet altijd twee keer naar de kerk gaan. Heb je het gevoel dat jij dan ook niet meer gaat. Ben je boos over zulke ontwikkelingen?

Kun je nog verrast zijn over het loon dat God uitdeelt aan iedereen? Het loon van zijn genade voor mensen die vroeg zijn en laat. Kun je nog verrast zijn door de genade en de goedheid van de Heer?

Als je nog verrast kunt zijn, leer je elke keer weer van God. Je laat je steeds weer verrassen door zijn genade. Allereerst voor jezelf. Jij moet het ook helemaal van die genade hebben. Ik ook. Het is voor mij elke keer weer een verrassing dat God het met mij wil doen. Ook met mij. Ik leer elke dag van God, van zijn liefde en genade. Ik prijs zijn goedheid.
Ik leer van anderen. Ik leer van u en jou. Ik leer van mijn catechisanten en ik verwonder me over de weg van God in hun leven. Ik verwonder me dat de Heer jongeren die op grote afstand van hem leefden weer trekt naar Christus, door zijn genade. Ik leer van u die al zo lang met de Heer leeft en die in de ouderdom wijsheid hebben ontvangen. Ik leer van jullie allemaal over God. God wijst mij zo de weg.

Ik leer van hen die bezig zijn God te leren kennen. Ik leer van hun vragen. Waarom sprong Jezus niet van dat kruis af, vroeg iemand me afgelopen week. Waarom gaat het in de kerk altijd over zonde? Ook door zulke vragen blijft de kerk van Christus leven. Door zulke vragen en de antwoorden die ik daarop zoek, ga ik steeds weer ontdekken dat ik God zal prijzen. Mijn leven lang.

Ik raak steeds dieper onder de indruk van Gods goedheid voor de werkers van het vroege èn het late uur. Ik ga de Heer prijzen die elke keer weer zijn licht doet schijnen op de levens van mensen. Wat een genade. Ik prijs Hem.
Zo blijf je dichtbij Hem!