De gelijkenis van de onrechtvaardige pachters

"En zij trachtten Hem te grijpen, want zij begrepen dat Hij met het oog op hen die gelijkenis gesproken had". Inderdaad, de schriftgeleerden en oudsten kenden hun bijbel goed. Ze zullen al meteen bij het begin van het verhaal gedacht hebben: "He, dat hebben we eerder gehoord; dat komt uit het lied van de wijngaard, van Jesaja". Een mens plantte een wijngaard en zette er een heg omheen en groef een wijnpersbak en bouwde een toren. Dat zegt Jesaja bijna letterlijk ook zo. Het is een bekend lied over God en zijn volk. De wijngaard van de Here der heerscharen is het huis Israels, en de mensen van Juda zijn de planten waarin Hij vreugde heeft. Het is een lied over de enorme teleurstelling van God, omdat het volk waar Hij zulke mooie plannen mee had, niet aan die plannen toekwam. Hij had gedacht dat in Israel iedereen in vrede zou kunnen leven, zittend onder zijn wijnstok of vijgeboom. Maar in plaats daarvan maken de mensen elkaar het leven zuur en zelfs onmogelijk. En daar heeft God verdriet van. Dat gunt Hij de mensen niet.

Een mens plant een wijngaard

En Jezus gaat datzelfde verhaal nog eens vertellen. Een mens plant een wijngaard, en doet er van alles aan, omdat hij goede vruchten verwacht. Maar dan gaat het op een paar punten toch anders. De schriftgeleerden, die Jesaja op hun duimpje kennen, moeten dat onmiddellijk in de gaten hebben. Want de eigenaar stelt pachters aan, vertelt Jezus. En in het verhaal van Jezus wordt niet de wijngaard verwoest, maar worden de pachters aangepakt. Er is voor de schriftgeleerden en oudsten niet veel nodig om te bedenken wie daar mee bedoeld worden. Als God de eigenaar is, en het volk de wijngaard, dan moeten die pachters wel de leiders van het volk zijn, zijzelf. En dan komen de woorden hard aan: de pachters worden omgebracht en de wijngaard wordt aan anderen gegeven. Het is eigenlijk niet zo gek, dat de schriftgeleerden proberen Jezus uit de weg te ruimen. Het gekke is dit, dat ze juist door wat ze doen, het verhaal van Jezus bevestigen. Ze willen hem grijpen, net zoals alle boodschappers uit het verhaal gegrepen werden. Ze zijn zo kwaad, dat ze niet eens goed naar het verhaal geluisterd hebben, lijkt het wel.

Maar goed, is daarmee de gelijkenis uitgelegd? Is het een verhaal over hoe Jezus de schriftgeleerden en oudsten eens goed op hun nummer zet door een bekende bijbeltekst wat aan te passen? Als dat zo zou zijn, zouden wij er verder niet veel langer over hoeven nadenken. Dat heeft Hij dan goed gezegd, dat konden die schriftgeleerden in hun zak steken. Dan zou het gaan over een paar volksleiders, daar, toen in 27 na Christus. En niet over ons.

Het gaat ook over dingen die de hele wereld aangaan

Ik denk dan ook dat wij meer in dit verhaal kunnen horen. Het gaat ook over dingen die de hele wereld aangaan. Jezus grijpt niet voor niets terug op het lied van Jesaja, het lied van de teleurstelling van God. God heeft het volk, ons mensen gemaakt als een wijngaard. Omdat Hij hoopte dat er vruchten van zouden komen, druiven en wijn, dingen voor een feestmaal. Hij hoopte dat mensen elkaar het leven tot een feest zouden kunnen maken. En wij mensen zijn pachters, zegt Jezus. Let wel: pachters. We zijn dus geen knechten, die wel moeten werken maar alle opbrengst aan de eigenaar moeten geven. Nee, wij zijn pachters. Niet alles hoeft rechtstreeks aan de eigenaar te worden afgedragen, wij mogen wel degelijk eten en drinken van de opbrengst. Het wordt ons gegund. We zijn pachters, geen knechten.

Zij doen alsof de wijngaard van hen is

Maar we zijn ook geen eigenaars. Dat is wat er fout gaat met de pachters in dit verhaal. Zij doen alsof de wijngaard van hen is. Alsof ze er naar willekeur over kunnen beschikken. En ja, als mensen zich zo gaan gedragen, krijg je bloedbestuur in plaats van goed bestuur; rechtsverkrachting in plaats van rechtsbetrachting. Als mensen tot eigendom van andere mensen worden gemaakt, kunnen ze niet meer tot hun recht komen. En wat gebeurt dat niet vaak in onze wereld. U kent er zelf genoeg voorbeelden van. Hoe in een gezin kinderen tot eigendom van hun ouders kunnen worden doordat ze precies dat moeten worden wat hun ouders voor ogen staat. Zonder dat geluisterd wordt naar wat ze zelf eigenlijk willen. Hoe dat ook tussen levenspartners kan gebeuren. Hoe op een werkplek mensen het eigendom van hun superieuren of van hun bedrijf kunnen worden. Maar zo zijn mensen niet bedoeld. Pachters zijn we, geen eigenaars.

Enorme teleurstelling van God

Ik zei het net al: het lied van Jesaja vertelt over de enorme teleurstelling van God over wat de mensen elkaar aandoen. Hij begrijpt er niets van. "Wat was er nog aan mijn wijngaard te doen, dat Ik er niet aan gedaan heb? Waarom verwachtte Ik dat hij goede druiven zou voortbrengen, en bracht hij wilde druiven voort?" En ook Jezus heeft het over die teleurstelling. De eigenaar blijft vertrouwen houden in de pachters die hij zelf heeft aangesteld. Keer op keer stuurt hij zijn boodschappers om de pachters te vertellen wat nu eigenlijk de bedoeling is van de wijngaard. Maar keer op keer krijgt hij nul op het rekest: de boodschappers worden mishandeld en vermoord. Maar hij weet niet van opgeven. Uiteindelijk stuurt hij zijn zoon, het liefste wat hij heeft. Nu zullen ze het toch wel begrijpen. Nu heeft hij toch werkelijk alles gedaan wat hij kon. Maar het verbijsterende gebeurt: ook dit gebaar maakt geen enkele indruk. De pachters grijpen de kans zelfs aan om zich nog meer tot eigenaars te maken dan zij al waren. "Laten wij hem doden en de erfenis zal aan ons komen". Rigoureus wordt de open uitgestrekte hand van de eigenaar weggeslagen. Onbegrijpelijk, zou je zeggen.

In onze wereld gedragen mensen zich als eigenaars van andere mensen

Maar we begrijpen het maar al te goed. Het is precies de manier waarop onze wereld werkt. In onze wereld gedragen mensen zich als eigenaars van andere mensen. In onze wereld moeten geduld, goede wil en een uitgestrekte hand het vaak afleggen tegen de gebalde vuist. De brutalen hebben de halve wereld, nietwaar? God helpt hen die zichzelf helpen. Dat is onze wereld. En mensen die het anders willen, die eraan blijven herinneren dat wij pachters zijn; mensen die wel geduld en liefde willen blijven tonen, die worden er al snel uit gezet. Want zulke mensen zijn lastig. Dromers, idealisten, wereldvreemde gekken. Inderdaad, wereld - vreemd. Voor mensen die willen blijven geloven in de mooie plannen van God met zijn wijngaard is in deze wereld maar weinig plaats. Dat zie we dan ook met Jezus gebeuren. Hij was toch als de zoon van de eigenaar naar de mensen gekomen om ze nog eens te laten zien waar het leven nu eigenlijk voor bedoeld is. Dat mensen veel meer aan dat echte, door God bedoelde leven kunnen toekomen, als ze elkaar maar niet tot eigendom maken. En meteen als Hij dat dan uitlegt, maken zijn toehoorders, de leraars en leiders van het volk, plannen om Hem te doden.

Dat is het droevige slot van het lied van de wijngaard, van het verhaal van de pachters. De hardheid van de wereld lijkt het steeds weer te winnen van het geduld en de liefde van God. En dat de wijngaard uiteindelijk verwoest wordt, dat de pachters omgebracht worden, hoeft ons ook eigenlijk niet meer te verbazen. In onze wereld lijkt God daar niet eens meer voor nodig; dat kunnen de mensen zelf wel.

Een droevig verhaal, zonder happy end voorlopig

Ja, het is een droevig verhaal, zonder happy end voorlopig. Zo is het nu eenmaal. Maar ik zei al: voorlopig. Want we moeten wel goed lezen. Jezus zegt er nog iets bij, helemaal op het eind. Het lijkt wel of Hij het rechtstreeks tegen ons heeft. Hij zegt: "Hebt gij ook dit schriftwoord niet gelezen: De steen die de bouwlieden afgekeurd hadden, deze is tot een hoeksteen geworden. Van de Here is dit geschied, en het is wonderlijk in onze ogen." Ook dat is een tekst uit het Oude Testament, Psalm 118 om precies te zijn. Een beetje raadselachtig is het wel, deze tekst op deze plaats. Maar wat Jezus ermee bedoelt kunnen wij wel begrijpen. De steen die door de bouwlieden wordt weggeworpen, dat zijn al die knechten en boodschappers van God, al die mensen die wel proberen te leven uit geduld en liefde. De bouwlieden van deze wereld gooien zulke mensen er maar het liefst uit. Maar, en dat is het wonderlijke: Juist deze mensen, deze dromers en idealisten die blijven geloven in een wereld naar Gods bedoeling, zijn door God zelf tot hoeksteen van die wereld gemaakt. God bouwt zijn wereld, zijn wijngaard, met mensen die erin blijven geloven, die blijven hopen en liefhebben. Hoe belachelijk dat ook lijkt. En wij kunnen ook zulke mensen zijn. Als wij in ons eigen leven de mensen om ons heen niet als eigendom behandelen maar als medepachters; als wij geduld en liefde voor mensen om ons heen kunnen opbrengen; als wij blijven geloven dat het in de wereld anders kan toegaan dan alleen volgens het recht van de sterkste, dan zijn wij al hoekstenen van de wereld van God. Inderdaad, het is wonderlijk in onze ogen. Maar het is dan ook "van de Here geschied".

Hij, Jezus,  is de geliefde zoon van de eigenaar

Want dat is de diepste betekenis van de woorden over de hoeksteen. Ten laatste heeft Jezus het daarmee over zichzelf. Hij is de geliefde zoon van de eigenaar. En Hij wordt de wijngaard uitgegooid, omdat de mensen zijn woorden niet willen horen. Dat is, blijkbaar zelfs voor God, iets verbijsterends. "Hem zullen ze toch wel ontzien" had de eigenaar gedacht. Maar nee. Dat is de tragiek van de lijdenstijd, van Goede Vrijdag. Maar: zelfs dan geeft God het nog niet op. Dat is het verbazende van Pasen, het goede nieuws dat wij nu al, midden in de lijdenstijd, mogen horen: de steen die de bouwlieden afgekeurd hadden, deze is tot een hoeksteen geworden. De Zoon is niet doodgelopen, God heeft Hem opgewekt. Dat maakt alles anders. Dat geeft ons hoop. En het bevrijdt ons van een al te krampachtig plichtsgevoel: Zeker, wij zijn boodschappers van God, hoekstenen van Zijn Rijk. Maar wij hoeven dat niet allemaal zelf te doen. Het Rijk van God hangt niet alleen van ons af. Als het ons soms niet lukt, als het ons bij de handen afbreekt wat wij doen voor de wereld van God, mag dit ons bemoedigen. De weg van Jezus, de weg van liefde loopt niet dood, nooit niet. Weet je nog: er is bij ons al eens iemand uit de dood opgestaan. Van de Here is dit geschied, en het is wonderlijk in onze ogen.