Uit het evangelie volgens Mattheüs:

1 De volgende ochtend vroeg namen alle hogepriesters met de oudsten van het volk het besluit Jezus ter dood te brengen. 2 Nadat ze hem geboeid hadden, leidden ze hem weg en leverden hem over aan Pilatus, de prefect. 3 Toen Judas, die hem had uitgeleverd, zag dat Jezus ter dood veroordeeld was, kreeg hij berouw. Hij bracht de dertig zilverstukken naar de hogepriesters en oudsten terug 4 en zei: ‘Ik heb een zonde begaan door een onschuldige uit te leveren.’ Maar zij zeiden: ‘Wat gaat ons dat aan? Zie dat zelf maar op te lossen!’ 5 Toen smeet hij de zilverstukken de tempel in, vluchtte weg en verhing zich. 6 De hogepriesters verzamelden de zilverstukken en zeiden tegen elkaar: ‘We mogen ze niet bij de tempelschat voegen, aangezien het bloedgeld is.’ 7 Na ampel beraad kochten ze er de akker van de pottenbakker mee, die dan als begraafplaats voor vreemdelingen kon dienen. 8 Daarom heet die akker tot op de dag van vandaag de Bloedakker. 9 Zo ging in vervulling wat gezegd is door de profeet Jeremia: ‘En ze verzamelden de dertig zilverstukken, het bedrag waarop hij geschat was en dat ze hadden bepaald met de zonen van Israël, 10 en ze betaalden er de akker van de pottenbakker mee, zoals de Heer mij had opgedragen.’

Sanhedrin
 
Het Sanhedrin was in de tijd van Jezus de rechterlijke Hoge Raad van de Joden. De raad was de rechtbank tijdens de Romeinse overheersing.
 
De raad wordt veelvuldig in de evangeliën genoemd tijdens het proces die leidt tot de veroordeling van Jezus. Volgens de schrijvers van de evangeliën probeerde het Sanhedrin een valse verklaring tegen Jezus op te stellen. Judas Iskariot krijgt uit naam van de raad dertig zilverstukken in ruil voor de uitlevering van Jezus. Vervolgens probeerde de raad het bewijs te verzamelen dat Jezus een zware misdaad had begaan. Dit lukt uiteindelijk niet, maar uit de menigte tijdens het proces stappen twee getuigen die Jezus van blasfemie beschuldigen.
 
Hierdoor kan de raad Jezus alsnog veroordelen en voor strafvervolging naar Pontius Pilatus sturen. Deze echter, is het niet eens met de beslissing van de raad. Ook hij kan geen bewijs vinden.
Wellicht omwille van zijn eigen carriere en om onrust in de gemeenschap te voorkomen, komt Pilatus tegemoet aan de eis van de menigte om Jezus te kruisigen. Hij wast zijn eigen handen letterlijk in onschuld: "Hij zei: ‘Ik ben onschuldig aan dit bloed. U moet zelf maar zien." (Mt 27, 24).

Iedere rechtszaak moet een bepaalde grondslag hebben

In het gericht van de Here Jezus beriep men zich ten eerste op de Wet van Mozes, en ten tweede op de Talmud.

De Wet van Mozes omvat de vijf eerste Boeken van het Oude Testament. De Talmud die een zeer uitgebreide verklaring van het Oude Testament is, bestaat uit de Mishna en de Gemara. In de Mishna vinden we een uitleg van de Joodse wetten en tradities. De Gemara omvat boeken over poëzie, spreuken en theologie.

De vijf boeken van Mozes zijn de bron geweest van alle Joodse tradities. Toen het volk Israël zich uitbreidde, en de onderlinge verhoudingen ingewikkelder werden, ontstond de noodzaak uitbreiding te geven aan de wetten, de tradities, en de rechtspraak, en alles duidelijk vast te stellen.

De Joodse rechtspraak en de aanstelling van de rechters berustte geheel op de oude Wet waarin Mozes de kinderen Israëls gebood: "Rechters en opzieners zult gij aanstellen in al de steden die de Heer, uw God, u geven zal, naar uw stammen. Zij zullen het volk berechten met een rechtvaardige rechtspraak" (Deut. 16 :18, Exod. 18 :25, 26). Ook de grondslag van het grote Sanhedrin vinden we in de Wet van Mozes, waar God gebood: "Vergader Mij uit de oudsten van Israël zeventig mannen van wie gij weet dat zij oudsten en opzieners van het volk zijn, en breng hen naar de Tent der samenkomst, opdat zij zich daar bij u opstellen (Numeri 11 : 16~ 17).

In de Here Jezus' tijd bestonden er drie verschillende rechtbanken. Ten eerste de Rechtbank van de Richters, die uit drie leden bestond. Deze rechtbank ging alleen over burgerlijke zaken en kon geen misdaden behandelen. Dan was er het Kleine Sanhedrin, bestaande uit drieëntwintig leden. Deze kon allerlei gevallen berechten. De derde rechtbank was het Grote Sanhedrin te Jeruzalem, dat bestond uit zeventig leden en de Hogepriester. Hieronder waren drie groepen: drieëntwintig priesters, hetzelfde aantal Schriftgeleerden, en evenveel oudsten. De Schriftgeleerden waren thuis in de Wet, die zijzelf met de hand moesten schrijven. De oudsten waren zakenlieden en degenen die de besluiten uitvoerden.

De leden van het Sanhedrin waren grondig onderlegd en bezaten veel ervaring. Ook moesten zij grote kennis hebben van de talen der omwonende volken, omdat een tolk de zittingen niet mocht bijwonen. Om tot het Sanhedrin te kunnen behoren moest men boven de veertig zijn. Immers, die leeftijd had men wel nodig om de Wet van Mozes en de Talmud uit het hoofd te kennen. Men moest getrouwd zijn en een gezin hebben. Dit omdat er van een vader meer lankmoedigheid verwacht kan worden dan van iemand die geen kinderen heeft.

De voorzitter van het Sanhedrin was de Hogepriester, die door het volk gekozen werd. In de Here Jezus' tijd was het hogepriesterschap meer een politieke aangelegenheid. Wie het meeste geld bood kreeg de waardigheid van de Romeinse stadhouder. De gunst werd verleend aan hem die deze kon bijstaan aan het Keizerlijke Gerechtshof.

Wat is waarheid?

Dat is iets wat wij ons als mensen regelmatig afvragen. Stel je voor, je zit op een koffievisite, en daar wordt je een nogal schokkend verhaal verteld over een gemeenschappelijke kennis, dan doe je er verstandig aan het niet klakkeloos te geloven, maar je eerst af te vragen: is het waar? Er wordt immers zoveel verteld. En als bij de politie een melding binnenkomt dat mensen op het punt staan een ernstig misdrijf te plegen, dan moeten ze er heel goed over nadenken: zou dit waar zijn? – want van het antwoord op die vraag kunnen mensenlevens afhangen, maar als het niet waar is en je onderneemt actie, dan kunnen onschuldige mensen óók ernstig geraakt zijn, we hebben dat kort geleden in ons land weer meegemaakt.

Als er in de Tweede Kamer een ingewikkeld schandaal aan het licht komt, wordt er al heel gauw geroepen, dat er een onderzoek moet komen, de bovenste steen moet boven. Want zeker oppositiepartijen zijn geneigd om de regering ervan te verdenken niet álles te vertellen, vooral niet als het nogal gevoelig ligt, en helaas is die verdenking ook wel eens terecht. Wat is waarheid? Wie kun je vertrouwen? Soms weet je dat zelfs van jezelf niet goed. Ik heb iemand gekend, die een echte strijder was voor de waarheid. Dat maakte zijn leven er niet makkelijker op, want telkens als hij ergens leugens of onwaarheden bespeurde, dan ging hij er op volle kracht tegenin, tot bij de rechtbank aan toe – u kent die types vast wel van de rijdende rechter. Wel, dan weet u ook dat het soms nog wel eens anders wil uitpakken dan zo iemand denkt; en heel vaak helpt dat weinig, want hij blijft denken dat hij eigenlijk toch gelijk had. Wat is waarheid? Je kunt er lang over twisten. In de wetenschap doen ze zelfs niet anders.

Steeds terugkerende vraag: wat is waarheid?

En die vraag loopt ook als een rode draad door de geschiedenis waar we vanmorgen bij stil staan. Wat is waarheid? is de vraag in de grote zaal van het paleis van de hogepriester, waar het Sanhedrin bezig is met het proces tegen Jezus. Wat is waarheid? is ook de vraag op de binnenplaats, waar Petrus zit. En op beide plaatsen worden eden gezworen, krachtwoorden om iets als waarheid te bevestigen. Ik denk dat daarom de evangelisten die twee gebeurtenissen met elkaar verweven hebben, ze gekoppeld hebben. Het gaat op beide plaatsen om hetzelfde, om de waarheid van Jezus én de waarheid van Petrus, om de waarheid van de Heer en de waarheid van zijn discipel, de waarheid van God en de waarheid van de gelovige. Die horen nog steeds bij elkaar, tot vandaag aan toe.
 
Willen ze de waarheid, of willen ze hun eigen gelijk?

Maar daarbij staan we soms voor een lastig dilemma. Het Sanhedrin heeft zo’n dilemma. Willen ze de waarheid, of willen ze hun eigen gelijk? Want voor het proces begint, voor er ook maar één getuige is gehoord weten ze al wat de uitkomst moet worden. Dat hoort niet, maar zo is het soms wel. Want in rechtzalen gebeuren soms onbevredigende dingen. Soms wéét de rechtbank, dat iemand schuldig is, en toch kunnen ze hem niet veroordelen. Want je moet het wel bewíjzen. En dan kún je je soms indenken – het mag niet, het kan niet, maar soms gebeurt het toch – dat een officier van justitie in een moeilijk rond te krijgen zaak soms met wat trucjes gaat werken, want er moet toch récht geschieden, en vrijspraak voor een schuldige is geen recht. Dat gebeurt hier ook. Het is een wat wonderlijk proces. Er staat zelfs: ze probeerden een valse getuigenverklaring tegen Jezus te laten afleggen. Het vonnis was er al, alleen het bewijs moest er nog komen. En ze zetten alles op alles om dit rond te krijgen.

Sprake van tunnelvisie?

Want daar in de zaal van het paleis van Kajafas, met al die hoge heren, hebben ze last van een tunnelvisie. Dat is een mooi woord voor een heel vervelend verschijnsel: soms kun je in je denken en in je overtuigingen zo vast komen te zitten, dat je maar één kant kunt opkijken. En dat is dodelijk voor de waarheid. Ik kom wel eens bij mensen die een probleem hebben met een ander, ruzie met een buurman of een familielid. En dan laat ik ze meestal het verhaal vertellen, en al heel gauw merk ik dat ze alles wat die ander doet op een bepaalde manier uitleggen, het wijst allemaal dezelfde kant op: hij deugt niet. Dan denk ik: tunnelvisie, en meestal probeer ik dan of je sommige dingen misschien ook ánders zou kunnen uitleggen. En zo kom ik ook wel eens in gesprek met mensen die níets van het geloof moeten hebben, en ze leggen álles in dezelfde richting uit: gelovige mensen zijn schijnheilig, geloof leidt tot allemaal vervelende plichten, geloof kun je toch niet bewijzen .. wel, dan denk ik: tunnelvisie, en meestal maakt me dat wat somber, want daar kun je weinig tegen beginnen. Zulke mensen zijn niet slecht, maar ze zijn blind, of beter: ze kunnen nog maar één kant op kijken.

Opstandig volkje

Daar hadden ze in het Sanhedrin ook last van. Ze wisten: af en toe komen er weer van die gekken, die denken dat ze de messias zijn. Meestal komen ze uit Galilea, want daar woont een opstandig volkje, en met het Paasfeest komen ze geheid naar Jeruzalem. En als je niet op tijd ingrijpt, dat komen er grote brokken van: onrust onder het volk, verstoring van het feest, ingrijpen van de Romeinen, doden en gewonden. En het schaadt ook het geloof: na weer zo’n mislukking worden de mensen cynisch, en dat is een slecht iets voor de zaak van God. Zo kijken ze naar Jezus. Ze zien een man, zo op het oog eenvoudig. Gebonden staat Hij voor hen, en Hij zegt niet veel. Hij laat alles over zich heen komen. Dat kan toch geen messias zijn? En dús is Hij een bedrieger, een Godslasteraar, iemand die zich voor een profeet uitgeeft en levensgevaarlijke dingen zegt. “Ik kan Gods tempel afbreken en in drie dagen opbouwen” – wat een hoogmoed! Stel je voor dat Hij eraan begint!

Hebben wij niet allemaal last van onze vooroordelen

We kunnen schande spreken over het Sanhedrin. De hoogste rechtbank met een tunnelvisie – zoiets mag natuurlijk niet. Maar het is ook een vraag aan ons: hebben wij soms óók last van een tunnelvisie? Hebben wij niet allemaal last van onze vooroordelen, juist ook in het geloof? We zijn geen onbeschreven bladeren, wij zijn gevórmd door onze opvoeding, door de publieke opinie, door de ingewortelde ideeën van onze tijd. En daarom kan de waarheid van Jezus Christus soms zo moeilijk bij ons binnenkomen. We luisteren selectief, we lezen selectief. Het kan een geweldige rem zijn op het doorbreken van het volle geloof.

Want kun je iets tegen zo’n tunnelvisie doen? Jazeker. Het had daar in het paleis van Kajafas ánders kunnen gaan, als ze echt hadden willen luisteren. Want uiteindelijk blijft Jezus niet zwijgen, Hij verkondigt er de waarheid, een hárde waarheid: Vanaf nu wordt alles anders: Jullie zullen de mensenzoon zien, niet meer als de zwakke mens die hier voor jullie staat, niet meer als de weerloze die straks de eerste klappen krijgt, maar zittend naast God en komend op de wolken. Jezus kondigt zijn overwinning aan, en – heel opmerkelijk – jullie zullen het kunnen zíen! Ja, de onrust om wat er gaat gebeuren zal bij het Sanhedrin niet meer weg zijn: als de soldaten die het graf bewaakten komen vertellen wat ze meegemaakt hebben; als ze merken dat de aanhangers van Jezus in de stad terug zijn, en over Hem vertellen. Ze komen van Jezus niet meer af. Dat is een téken van zijn macht, maar zullen ze het zien wíllen?

Soms niet helder meer kunnen denken

Het overkomt mensen wel eens, en dat is heel verdrietig, dat mensen door ziekte of ouderdom soms niet helder meer kunnen denken. Het enige wat dan nog soelaas kan bieden, naast geduld en liefde, dat is: probeer te vertrouwen als een ander zegt dat je je vergist, dat die dan gelijk heeft. En zó is voor ons mensen, die allemaal het gevaar lopen om een tunnelvisie te ontwikkelen, de enige oplossing: vertrouw op wat Jézus zegt. Ook al snap je het meer dan eens niet, ook al strijkt het je soms tegen de haren in – neem het ernstig! Maak je er niet vanaf, maar denk erover, tot het je eigen wordt.

Kajafas

Kajafas scheurde zijn kleren, toen hij Jezus gehoord had. Zijn tunnelvisie zei: dit is een lasteraar. Schuldig, de doodstraf, riepen ze in koor. Ze wijzen de waarheid van Jezus af, en ze kiezen voor hun eigen gelijk. Want het is één van beide: óf Jezus is een bedrieger, een zielige dwaas, en dan moet je Hem laten vallen. Of Hij spreekt de waarheid, en dán is Hij onze hoop, de Redder, die zich láát slaan, om onze zonden. Daar is geen tussenweg. Het is leven of dood, je aanvaardt Hem, of je stoot Hem weg.

Wil ik de waarheid

Maar het wordt tijd, dat we eens op de binnenplaats gaan kijken. Want ook dáár wordt een gevecht om de waarheid geleverd. Daar zien we Petrus, en ook Petrus staat voor een dilemma:  wil ik de waarheid, of de redding van mijn hachje? Want ook dat is een dilemma, dat tot vandaag bestaat. Waarom vormen mensen de waarheid om? Waarom vertellen ze lang alles niet? Omdat ze bang zijn voor de gevolgen. Want gaan mensen over me denken? Hoe gaan ze me behandelen? Dadelijk zien ze mijn fouten, word ik erop aangesproken. Ja, soms kan de waarheid je diep in de ellende storten. Petrus vreest zelfs voor zijn leven.

Maar hij was toch een vurig aanhanger van Jezus? “Al zou ik met u moeten sterven, verloochenen zal ik u nooit” – het is nog maar een paar uur geleden dat Petrus dat zei. En bovendien: was Petrus niet de discipel die het helderst kon zeggen wie Jezus was? Hij was – als ik het zo mag zeggen – in de discipelkring belijdend lid. Wie zeggen jullie dat Ik ben? Petrus, onmiddellijk: U bent de messias, de Zoon van de levende God. Ja, het is, alsof die belijdenis nog na-echoot in de grote zaal van het Sanhedrin, want Kajafas vraagt het aan Jezus met diezelfde woorden: Bent u de messias, de Zoon van God?

Belijdenis van Petrus is wég

Soms gebeurt het wel eens bij een rechtszaak, dat een belangrijke getuige het op het beslissende moment laat afweten. Wat hij vroeger tegen de rechercheurs zei, herhaalt hij niet voor de rechter. Dan heeft de officier van justitie een flink probleem. Zo gaat het hier bij Petrus. Zijn belijdenis is wég. Eerst probeert hij er nog aan te ontkomen, hij schuilt anoniem tussen de anderen bij het vuur, maar een dienstmeisje pikt hem eruit. Dan houdt hij zich eerst nog van de domme, hij ontwijkt: Ik snap niet wat je bedoelt! Maar als er een tweede komt, en er komen er meer, dan moet hij wel duidelijk zijn, duidelijk in de waarheid of in de leugen, en hij liegt: Ik ken Hem niet, hij liegt al zwerend en vloekend.
 
Hoe Petrus zó om kon slaan

Je zou een heel verhaal kunnen houden over de vraag, hoe Petrus zó om kon slaan. Is het pure angst voor zijn leven? Is het teleurstelling in Jezus? Is het twijfel, zodat er zelfs waarheid zit in zijn leugen: Hij ként zijn Heer niet meer? Maar laten we liever naar onszelf gaan kijken (dia 8), misschien kunnen we Petrus wel herkennen door te zien naar ons eigen leven. Want ook wij zijn getuigen, en misschien hebt u net als Petrus uw geloof zelfs openlijk uitgesproken toen u belijdenis deed. Maar bent u in uw leven nog steeds een belijdend christen? En vooral: als het u iets kan gaan kosten, als u moet vrezen voor hoe anderen gaan reageren, bent u dan vrij en open, of kruipt u weg? Waar staat u, als u tussen de mensen bent die Jezus niet kennen? Waar staat u, als het de tijd om te getuigen is, de tijd om je als christen te laten zien? Herkent u bij uzelf iets van Petrus in zijn zwakheid, in zijn falen?

Er kraait een haan

Want hoe wonderlijk het misschien klinken mag: het loopt op de binnenplaats ánders af dan in de zaal van het Sanhedrin. Ook op de binnenplaats is iets te horen van Jezus: er kraait een haan. Want Jezus spreekt niet alleen direct, Hij spreekt ook door de herinnering aan wat Hij ooit gezegd heeft, zo spreekt Hij bij ons zelfs in de regel. Ook voor mensen die bang zijn, voor falende getuigen is er dezelfde oplossing als voor mensen met een tunnelvisie: vertrouw op het woord van Jezus. En dat woord van Jezus klinkt in het kraaien van de haan: eer de haan kraait, heb je met verloochend. En dan zie je toch verschil, verschil tussen een vijand en een discipel (dia 9): Petrus neemt Jezus’ woord aan! Hij voelt met een schok de waarheid, de waarheid over hemzelf: ik bén een falende getuige, ik ben geen held, maar bang, en hij huilt, hij huilt bitter. De waarheid kan hard zijn, kan pijn doen.

Die harde waarheid is waardevoller dan elke leugen

Maar die harde waarheid is waardevoller dan elke leugen. Petrus hád zich kunnen afsluiten, had de haan kunnen negeren, zoals de mensen van het Sanhedrin Jezus negeerden. En dat kunnen wij ook doen. We kunnen de ontmaskering die gebeurt als je de Bijbel serieus neemt, de ontmaskering die ons doet ervaren dat we het níet goed doen, dat we nog in zoveel dingen tekortschieten voor God en de mensen, we kunnen daarvoor wegduiken. Maar wie hoort, omdat het Jezus’ woorden zijn, die voelt het komen, en wat doet het zeer, die huilt soms bitter.

Uitspraak van Jezus: de waarheid zal u vrijmaken

Er staat ergens in de Bijbel een prachtige uitspraak van Jezus: de waarheid zal u vrijmaken.  Dat geldt voor de waarheid van Petrus én voor de waarheid van Jezus. De waarheid van Petrus: ik heb gefaald, breekt hem open. En dán kan de waarheid van Jezus erin, de waarheid, die wij allemaal nodig hebben. Dat daar in de zaal van de hogepriester, in die gebonden, weerloze man, die zich laat slaan en bespuwen, de messias staat, de Zoon van God, de Redder van de wereld. Hij lijdt, voor de zonden van de wereld. Hij lijdt voor Petrus en voor Johannes, die in geen velden of wegen meer te zien is, voor Thomas die zijn geloof kwijt is en voor Maria die alleen nog maar pijn voelt. Hij lijdt zelfs voor de dienstmeisjes met hun vijandige vragen en voor de dienaars die Hem slaan en voor Kajafas die hem veroordeelt. Dat is de waarheid van Jezus. En díe waarheid kan ons vrijmaken. Er is vergeving, als wij onze ogen open doen, als we de bittere waarheid over onszelf erkennen moeten. Zelfs voor mensen die Jezus met hun tunnelvisie hebben omgebracht, mocht later de waarheid bij hen binnendringen.

Mensen van de waarheid willen zijn

En daarom,  laten wij mensen van de waarheid zijn. Mensen die leven uit de waarheid van Jezus, uit zijn reddende werk, en die nu ook getuigen van die waarheid zijn, getuigen die het zelf doorleefd hebben. Zó’n getuige is Petrus uiteindelijk geworden. En zulke getuigen mogen wij zijn. Want de waarheid moet verteld op aarde, de waarheid van Jezus Christus. En waar dat gebeurt, daar wordt de kracht voelbaar van Hem, die nu naast God zit, en eenmaal komen zal op de wolken om zijn werk af te maken. Leef uit de waarheid. Dan worden we gered.