ISRAEL 

PALESTINA

De moeite waard om te lezen:

                                               

An online encyclopedia of Judaism, covering Jewish beliefs, people, places, things, language, scripture, holidays, practices and customs. My goal is to make freely available a wide variety of basic, general information about Judaism, written from a traditional perspective in plain English. This web site has grown continually for more than 10 years and continues to be updated periodically

   Bestudeer ook eens:   JOODSLEVEN.NL

Wie zijn de mensen die tot het Jodendom behoren ?

Joden kunnen elke nationaliteit en kleur hebben en wonen overal ter wereld. De godsdienst van de joden is het jodendom, maar je kunt ook een jood zijn zonder godsdienstig te zijn of de joodse tradities te volgen. De orthodoxe joden geloven dat je joods bent als je moeder joods is of je kunt joods worden na heel lang studeren en het streng volgen van de joodse tradities. Sommige liberalere joden geloven dat je joods bent als een van je ouders joods is of als je het joodse geloof aanvaardt. Het grootste aantal joden woont in Amerika, namelijk 5,5 miljoen, gevolgd door Israël waar 4,5 miljoen joden wonen.

Jeruzalem is de bakermat van het jodendom; hier eerden de joden al van oudsher hun God. De stad is gebouwd op de berg Moria, waar Abraham (volgens de bijbel een Jood) bereid was zijn zoon Isaäk aan God te offeren.
De geschiedenis van het Joodse volk is verbonden met zijn godsdienst. Zonder zijn godsdienst was het Joodse volk waarschijnlijk geheel opgegaan in andere volken.
Op de vraag wie nu wel Jood is of niet heeft de Israëlische volksvertegenwoordiging de volgende wet aangenomen: men is Jood als men geboren is uit een Joodse moeder of als men zich bekeerd heeft tot het Jodendom.

Wat is het Jodendom en wat geloven ze eigenlijk?

De joden hebben verschillende geloofsopvattingen. De liberale joden geloven dat het jodendom hun een gemeenschappelijke cultuur geeft, terwijl de orthodoxe joden zich aan de voorschriften proberen te onthouden, die door de eeuwen heen gegeven zijn. De basis van het jodendom is het geloof in één eeuwige, onzichtbare God. De joden geloven ook dat ze uitgekozen waren om Gods Thora te ontvangen, het eerste deel van de Tenach (de joodse Bijbel). Ze geloven dat ze door na te denken over de betekenis ervan en door te leven volgens de wetten die erin staan, rechtvaardigheid in de wereld te brengen. Ze geloven ook dat de Messias op het juiste moment zal komen om de volmaakte wereld te brengen

De wet van JHWH ontvangen tijdens de woestijnreis

Volgens de joden koos God hen uit om de om de Thora te ontvangen. Mozes beklom de berg Sinaï om de Thora te horen en de geboden, uitgehouwen in stenen tafelen, naar het volk te brengen. De stenen tafelen werden bewaard in een gouden kist, de Ark, die in een prachtige tent in de woestijn stond.

De tien geboden zijn de 'regels' die horen bij het jodendom. Deze zijn:

1. Ik ben de Here, uw God.

2. U zult geen andere goden hebben.

3. U zult geen valse eed afleggen in Mijn naam.

4. Gedenk de sabbatdag en houd hem heilig.

5. Eer uw vader en uw moeder.

6. U zult niet doodslaan.

7. Neem niet de vrouw of de man van een ander.

8. U zult niet stelen.

9. U zult niet liegen.

10. Wees niet jaloers.

Binnen het Jodendom bestaan drie richtingen

Het orthodoxe ,het conservatieve en het liberale jodendom.
De orthodoxe joden houden zich strikt aan de joodse wetten en voorschriften die staan opgetekend in de joodse geschriften (de Thora en de Talmoed).
De conservatieve joden gaan wat vrijer om met de wetten en voorschriften. De liberale joden willen hun geloof een meer eigentijds gezicht geven.
Kenmerkend voor alle joden is dat zij het bestaan van God (in het hebreeuws: Jahweh, JHWH, ik ben die ik ben) als een vast gegeven accepteren; zij beschouwen God als de schepper van alles. Ook hebben zij allen de sabbat (zaterdag) als rustdag.
Er is maar één God, hij schiep de wereld en de mensen met een bepaald doel en Hij leidt het leven en de geschiedenis volgens een vast plan.

Door God werd geroepen en dus uitverkoren

Vanaf de vroegste tijden beschouwen de joden zich als een volk dat op een uitzonderlijke manier door God werd geroepen en dus uitverkoren, zoals omschreven in de christelijke Bijbel en de joodse Thora. De Thora omvat de vijf boeken van Mozes: Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium.
De kern van deze vijf boeken vormen de tien geboden gegeven door Mozes , dit zijn de voorwaarden van het verbond dat God met de joden heeft gesloten.
- De Nebiim omvat historische boeken, zoals Jozua, Richteren, Samuel en Koningen en de geschriften der profeten zoals Elia, Hosea, Jesaja, Amos en Jeremia.
- De Chetoebim bevat historische boeken; zoals Kronieken en Ester, dichterlijke boeken; zoals Psalmen en Hooglied en wijsheidsboeken; zoals Job en Prediker.
Godsdienst en geschiedenis van de joden staan opgeschreven in het Oude Testament (christelijke benaming, oftewel de Tenach (joodse benaming).
Tenach betekent de letter T van Thora (wet), de N van de Nebiim (profeten) en de C van Chetoebim (geschriften).

Het heilige boek van de joden is de Thora Tenach

Een perkamenten rol waarop met de hand Vijf Boeken van Mozes geschreven zijn. De Thora zit om twee houten rollers gewikkeld. De Thora is het eerste deel van de Tenach (het Oude Testament). Het tweede deel is de Nebi'iem (de boeken van de Profeten). Het derde deel is de Chetoebiem dit zijn alle andere boeken zoals de Psalmen, Spreuken en de vijf Megillot (verhalen en gedichten). Hierbij horen ook vijf feesten. Andere voorbeelden van heilige joodse boeken zijn gebedenboeken en deTalmoed, een belangrijke verzameling voorschriften.

De Thora bepaalt de kenmerkende levenswijze van de joden. Rond de 10 geboden groeiden langzamerhand 248 geboden en 365 verbodsbepalingen die allemaal in de Tenach zijn vastgelegd. Zij vormen een exact schema voor het leven vanaf de geboorte tot aan de dood.
Alle joodse tradities en godsdienstige gebruiken zijn aan de Thora ontleend, denk aan sabbat, de spijswetten (het eten moet kosher zijn), de besnijdenis, de Bar Mitswa en de feestdagen.
Geleerden hebben geprobeerd om de Thora te verklaren. Vele verschillende wijzen van uitleg zijn bijeen gebracht in een totaal van 6 boeken (Mishna). De bewerkingen en aanvullingen hierop heet de Gemara(toevoeging). De Mishna en de Gemara vormen samen de Talmoed.

Een opmerkelijk verschijnsel in het jodendom is het geloof in de komst van de Messias; hij zal het Koninkrijk Gods op aarde brengen. De rechtschapenen zullen beloond worden; de zondaars gestraft. Het joodse volk zal in een land bijeen gebracht worden en er zal een tijdperk van vrede en geluk aanbreken voor alle mensen.

Gebruiken en tradities

Nemen een belangrijke plaats in het leven van iedere jood in.
Als een pasgeboren jongen de leeftijd van 8 dagen bereikt wordt hij besneden. Daarbij wordt de voorhuid van de penis verwijderd. Deze ongevaarlijke ingreep wordt door een arts of een besnijder (moheel) uitgevoerd. Het gebruik wordt in het eerste boek van Mozes (Genesis) beschreven.
Op de sabbat na zijn dertiende verjaardag wordt de jongen een Bar Mitswa ; een zoon van de opdracht. Hij gaat voor het eerst naar de synagoge om een zegenspreuk uit de Thora uit te spreken. Vervolgens ontvangt hij de gebedsriemen (tefillin) met daarin de heilige teksten uit de thora en bevestigt deze om zijn linkerarm en op het voorhoofd. Daarna wordt hij opgenomen in de geloofsgemeenschap en is hij een man.
Sommige richtingen laten ook meisjes op een gelijksoortige wijze toe tot de geloofsgemeenschap. Zij wordt dan een Bat Mitswa: een dochter van de opdracht.

Besnijdenis en naamgeving

Als een jongen acht dagen oud is, wordt hij besneden. Zo wordt hij opgenomen in het verbond van Abraham. Hij krijgt zijn joodse naam en iedereen bidt dat hij gezegend mag worden met het bestuderen van de Thora, een huwelijk en goede daden. Een meisje krijgt haar naam van haar vader meteen na de geboorte of tijdens een speciale ceremonie.

Bar Mitswa

Op zijn dertiende verjaardag wordt een jongen Bar Mitswa. Dan krijgt hij dezelfde religieuze en wettelijke verplichtingen als een volwassene. Hij moet bijvoorbeeld op elke doordeweekse dag 's ochtends tefillien dragen (twee kleine leren doosjes met leren riemen). In veel gemeenschappen wordt Bar Mitswa op de sabbat in de synagoge naar voren geroepen te worden om uit de Thora te lezen, wat normaal gesproken alleen een volwassene mag doen. Meestal leest de jongen dan een gedeelte of alles van wat er die ochtend uit de Thora moet worden gelezen en spreekt hij voor het eerst de zegen uit. Om het te vieren geeft de familie een kiddoesj, een receptie, in de synagoge en een feestmaal thuis.

Op de twaalfjarige leeftijd viert een meisje haar Bar Mitswa. In liberale gemeenschappen leert lezen uit de Thora. Orthodoxe meisjes vieren hun Bar Mitswa in de synagoge, thuis, op school of tijdens een ceremonie op zondagmiddag.

Het huwelijk

Een joodse bruiloft is overal ter wereld anders. Het kan een informele ceremonie in de buitenlucht zijn of een plechtige ceremonie in de synagoge. Elke bruiloft heeft een choepa, baldakijn, die het nieuwe huis symboliseert. De bruid draagt een sluier over haar gezicht en de bruidegom breekt een glas om de verwoesting van de twee tempels te herdenken.

Sterven en rouw

Het lichaam van een orthodoxe jood wordt altijd begraven, maar sommige liberale joden staan ook crematie toe. Na de begrafenis nemen de ouders, de man of de vrouw, zussen, broers of kinderen van degene die overleden is de sjiva in acht, een rouwperiode van zeven dagen. Ze zitten de hele dag op lage stoelen, terwijl er familieleden en vrienden langskomen om met ze te bidden, ze te troosten of om eten mee te brengen. Op de sterfdag wordt elk jaar een herdenkingskaars afgestoken en gebeden.

Bidden

Joden bidden overal, waar dan ook! Elke handeling of gebeurtenis grijpen ze aan om te bidden. Telkens als joden eten of drinken, nieuwe kleren aantrekken, slecht nieuws horen, naar bed gaan of opstaan is er wel een passend gebed. Zelfs voor joden die een lange reis maken, bestaat een gebed. Als ze niet zeker weten wat ze moeten bidden, bijvoorbeeld op een plek waar iets vreselijks is gebeurd, of juist iets heel moois, worden ze aangemoedigd hun eigen gebeden te verzinnen. In de synagoge (een soort tempel) bestaat voor elke gelegenheid een gebed.

Hoe bidden de joden?

Vanaf ongeveer drie jaar worden joden aangemoedigd om God te betrekken in alles wat ze doen. Hiervoor worden korte gebeden opgezegd, zoals de berachot (lofuitingen) die voor elke gelegenheid zijn. Daarnaast zijn er vaste gebeden die orthodoxe joodse mannen elke dag drie keer in het Hebreeuws opzeggen. Ze worden in gedachten of hardop voorgedragen of gezongen. Veel liberale joden hebben deze gebeden ingekort en zeggen ze alleen in de synagoge op vrijdagavond, sabbatochtend en bij speciale gelegenheden. Ze bidden in een mengeling van Hebreeuws en hun eigen taal. Normaal bidden joden zittend of staand, maar sommige gebeden moeten in bed worden opgezegd, zoals het sjemagebed.

Bidden in de synagoge

De gebeden in de synagoge worden geleid door de rabbijn, de voorzanger of een gewoon iemand. In een orthodoxe synagoge worden de gebeden alleen geleid door mannen of jongens van dertien jaar en ouder. In veel liberalen synagogen worden de gebeden ook door vrouwen geleid en zitten mannen en vrouwen bij elkaar.

De Joodse wijk in Jeruzalem.

Zij grenst aan de oostkant van de Armeense wijk en kan worden betreden door via de Jaffapoort rechts af te slaan.
Het stadsdeel heeft veel te lijden gehad van het beleg door de Arabieren en Jordaniërs in de maanden voor en na de stichting van de staat Israël. Dit had ook voordelen, want naderhand vonden archeologen nog zeer oude gebouwen en ruïnes.
Het Joodse stadsdeel is sinds 1967 in de oude stijl en sfeer herbouwd, waardoor een wandeling door de wijk een prettige ervaring is.
Er wonen enige duizenden, meestal orthodoxe joden te midden van mooie pleinen, synagogen, talmoedscholen, kleine restaurants en koffiehuizen.
Bezienswaardigheden zijn oude delen van muren uit de 8ste eeuw voor Christus en de ongeveer 8 meter hoge Israëlitische toren uit de eerste Tempelperiode. In het Burnt House zouden munten en huisraad aangetroffen zijn, die bij de ondergang van de Tweede Tempel zouden zijn verbrand. De munten zijn uit het jaar 69, een jaar voor de verwoesting.

Mea Shearim.

In de wijk Mea Shearim (Honderd Poorten) hebben zich Ultra-orthodoxen gevestigd na 1870.
Zij leven daar een aan zeer strikte regels gebonden leven. Mannen dragen er zwarte kleren en hoeden, velen met traditionele vossenbont omrande streimel en gekrulde haarlokken. Vrouwen vertonen zich in lange jurken met een hoofddoek of pruik over het kaalgeschoren hoofd.
Borden vestigen er de aandacht op dat ook vreemdelingen zich moeten houden aan enkele regels betreffende de kleding (lange mouwen, rokken tot de knie, geen shorts en mannen worden verzocht hoeden te dragen). Er zijn veel synagogen en talmoedscholen. Volgens de uitleg van de ultra-orthodoxe religieuze wet is fotograferen verboden.

Joodse taal.

Door de Diaspora (verstrooiing) zijn de joden verspreid over vele landen, ze spraken dus vele talen.
Hier zijn eigenlijk maar drie groepen van overgebleven: Hebreeuws-Duits, Hebreeuws-Castilliaans en Hebreeuws met een noordafrikaans accent.
De joden uit Centraal- ,West- en Oost-Europa worden Asjekenazim genoemd, zij spreken een Hebreeuws- Duitse taal, ook wel het Jiddisch genoemd.
De joden uit Spanje noemt men Sefardiem, zij spreken Hebreeuws- Castilliaans ofwel het Ladino. De joden uit het Midden- Oosten hebben geen speciale naam; men noemt ze Oosterse joden.

Wanneer is eten kosher?

Het voedsel moet geschikt en rein zijn volgens de bijbelse en rabbinale spijswetten (kashrut).
- Alleen herkauwende dieren met volledig gespleten hoeven zijn rein.
- Geen schelp- of schaaldieren.
- Vissen moeten op zijn minst een vin hebben die in het water zichtbaar moet zijn.
- Vlees kan niet met zuivelproducten gegeten worden, er moet minstens 6 uur tussen zitten.

Geschiedenis Joodse volk

1250 v. Chr.	Jozua trekt met het volk Israël door de Jordaan en mag het daarna veroverde land Kanaän onder de 12 stammen van Israël verdelen.
1200 v. Chr.	De Filistijnen bezetten het kustgebied van Kanaän, dat sindsdien de naam draagt van "Palestina".
1025 v. Chr.	Saul wordt gezalfd tot eerste koning over Israël.
1004-965 v. Chr.	David regeert als koning van Israël te Hebron en Jeruzalem.
965-922 v. Chr.	Regering van Salomo. De eerste Tempel wordt in Jeruzalem gebouwd en ingewijd.
922 v. Chr.	Rijk valt uiteen in Tweestammenrijk (Juda) en Tienstammenrijk (Israël).
721 v. Chr.	De Assyriërs veroveren Samaria en voeren de 10 stammen van het noordelijk koninkrijk weg in ballingschap. Dit betekent het einde van het Tienstammenrijk (Israël).
587 v. Chr.	Nebukadnezar verwoest Jeruzalem en de Tempel en voert de stam van Juda weg in ballingschap naar Babel. Einde van het Tweestammenrijk (Juda).
539 v. Chr.	Cyrus verovert Babel en staat de joden toe naar Jeruzalem terug te keren. Onder leiding van Zerubbabel wordt de Tempel herbouwd en voltooid (Tweede Tempel).
334 v. Chr.	Alexander de Grote verovert Palestina, dat na zijn dood onder de heerschappij van de Ptolemeeën van Egypte geraakt.
198 v. Chr.	Antiochus III van Syrië verslaat de Egyptenaren en Palestina gaat over in handen van de Seleucieden.
175 v. Chr.	Antiochus IV wordt koning. Hij tracht de verering van JHWH uit te roeien en ontwijdt de Tempel door zwijnen op het altaar te offeren.
167 v. Chr.	De joden, onder leiding van de bejaarde priester Mattatias en zijn vijf zonen, komen in opstand tegen de Seleucieden en "winnen" de opstand.
69 v. Chr.	Pompejus verovert Palestina.
40 v. Chr.	De Romeinen worden door de Parthen overvallen, die van tijd tot tijd het land bezet houden.
39 v. Chr.	Herodes de Grote verdrijft de Parthen weer en regeert als koning tot het jaar 4 v. Chr.
4 tot 1 v. Chr.	Geboorte van Christus. (Niet zeker wanneer gebeurd)
30 tot 33 n. Chr.	Jezus gekruisigd.
66 n. Chr.	De joden komen onder leiding van de Zeloten in opstand tegen de Romeinse overheersing.
70 n. Chr.	Titus onderdrukt de joodse opstand, waarbij Jeruzalem geheel verwoest wordt.
132-135 n. Chr.	Voor de tweede maal komen de joden in opstand tegen Rome onder aanvoering van Bar Kochba. Keizer Hadrianus onderdrukt de opstand, verwoest Jeruzalem opnieuw en herbouwt het als de Romeinse stad "Aelia Capitolina".
330-634 n. Chr.	Palestina komt onder de heerschappij van Byzantium (Constantinopel). Na de bekering van Constantijn verspreidt het christendom zich snel over het gehele land en worden er veel kerken gebouwd.
614 n. Chr.	De Perzen vallen Palestina binnen. Duizenden christenen worden vermoord en honderden kerken verwoest.
636 n. Chr.	De mohammedanen uit Arabië veroveren Palestina en maken Jeruzalem na Mekka en Medina tot hun derde heilige stad.
1009 n. Chr.	De Fatimidische kalief Hakem verwoest de kerk van het Heilige Graf en ook vele andere christelijke gebouwen. Hij opent daardoor de vijandelijkheden en steekt het vuur aan voor een oorlogsbrand, die later gedurende twee eeuwen Oost en West in de zgn. "Kruistochten" tegen elkander liet strijden.
1099 n. Chr.	De Kruisvaarders veroveren Jeruzalem en stichten daar het Latijnse Koninkrijk.
1187 n. Chr.	Saladin, een mohammedaans vorst uit Egypte, verslaat het leger van de christenen bij de Hoorns van Hittin. Hij maakt daardoor een einde aan het Koninkrijk van Jeruzalem.
1263 n. Chr.	De Mammelukse sultan Beybars van Egypte verovert de nog overgebleven vestingen van de Kruisvaarders. De Mammelukken regeren nu 250 jaar over de kuststeden.
1400 n. Chr.	Mongoolse stammen, onder aanvoering van Tamerlan, vallen Palestina binnen.
1517 n. Chr.	Het Turkse Ottomaanse Keizerrijk verovert Palestina en houdt het 400 jaar in zijn bezit.
1917 n. Chr.	De Geallieerden onder bevel van generaal Allenby veroveren Palestina in de eerste wereldoorlog. Dit is het jaar van de Balfour-declaratie voor een Joods Nationaal Tehuis in Palestina.
1922 n. Chr.	Het Britse Mandaat over Palestina wordt bevestigd door de Volkenbond.
1947 n. Chr.	De Verenigde Naties nemen een plan aan ter verdeling van Palestina tussen Israël en Jordanië.
1948 n. Chr.	Beëindiging van het Britse Mandaat. Op 14 mei wordt door de Joodse Nationale Raad de Staat Israël uitgeroepen. De eerste oorlog tussen Joden en Arabieren breekt uit.
1949 n. Chr.	De oorlog eindigt met een wapenstilstand tussen Israël, Egypte, Syrië, Jordanië, en Libanon. Palestina wordt verdeeld tussen Israël en Jordanië.
5 juni 1967	Opnieuw breekt een oorlog uit tussen de Arabische landen en Israël. Na 6 dagen is de oorlog beëindigd en heeft Israël het gehele schiereiland Sinaï, de Golan-hoogten (van Syrië) en de westelijke Jordaanoever (van Jordanië) bezet.
6 oktober 1973	Onverwacht breekt een nieuwe oorlog uit tussen Israël, Egypte en Syrië. Na 16 dagen wordt een overeenkomst van "staakt-het-vuren" bereikt.
14 mei 1998	50 Jaar onafhankelijkheid staat Israël

De indeling van de Tora

De Tora bestaat uit vijf delen of boeken. De namen van de boeken zijn in het Hebreeuws ontleend aan de eerste woorden waarmee de boeken beginnen. Later is er een Griekse vertaling gemaakt van de Tora en de overige boeken van de Hebreeuwse bijbel. In deze vertaling hebben de boeken een naam gekregen die enigszins de inhoud van het boek weergeeft.

Deze namen zijn via het Latijn uiteindelijk in de Nederlandse bijbel terechtgekomen.
(In sommige talen, zoals in het Duits, spreekt men van het 'Eerste boek van Mozes', 'het Tweede boek van Mozes', etc.)

HEBREEUWS	BETEKENIS	GRIEKS (LXX)	BETEKENIS
Be-reshiet	In een begin	Genesis kosmou	Wording der wereld
Shemot	Namen	Exodos Aigyptou	Uittocht uit Egypte
Wa-jikra	En Hij riep	Leuitikon (Leviticus)	genoemd naar de levieten
Be-midbar	In de woestijn	Arithmoi (Numeri)	Getallen
Dewariem	Woorden	Deuteronomion	Tweede wet / herhaling wet

De overige boeken van het Eerste Testament hebben in een gedrukte TeNaCH een andere volgorde dan in een Nederlandse bijbel. De Tora is ook in onze tijd nog van belang. Yeshua (Jezus) zegt daarover het volgende: Gemakkelijker zouden hemel en aarde vergaan, dan dat er van de Tora een tittel zou vallen (Lukas 16:17).

De volgorde van de bijbelboeken in Nederlandse bijbels

1. DE PENTATEUCH OF BOEKEN VAN MOZES (5 BOEKEN)

- GENESIS
- EXODUS
- LEVITICUS (WAJIKRA)
- NUMERI
- DEUTERONOMIUM

3. DE HISTORISCHE BOEKEN OF GESCHRIFTEN (17 BOEKEN)

- JOZUA
- RICHTEREN
- RUTH
- I + II SAMUEL
- I + II KONINGEN
- I + II KRONIEKEN
- EZRA
- NEHEMIA
- ESTER

3b De dichterlijke boeken

- JOB
- PSALMEN
- SPREUKEN
- PREDIKER
- HOOGLIED

2. DE PROFETEN (17 BOEKEN)

* GROTE PROFETEN (5 BOEKEN)
- JESAJA
- JEREMIA
- KLAAGLIEDEREN (Geschreven door Jeremia)
- EZECHIEL
- DANIEL
* KLEINE PROFETEN (12 BOEKEN)
- HOSEA
- JOËL
- AMOS
- OBADJA
- JONA
- MICHA
- NAHUM
- HABAKUK
- ZEFANJA
- HAGAI
- ZACHARIA
- MALEACHi

De volgorde van de bijbelboeken in de Hebreeuwse bijbel (TeNaCH)

1. DE TORA (5 BOEKEN)

- GENESIS (BERESHIET
- EXODUS (SHEMOT)
- LEVITICUS (WAJIKRA)
- NUMERI (BEMIDBAR)
- DEUTERONOMIUM (DEWARIEM)

2. DE PROFETEN (Newie'iem) (21 BOEKEN)

* EERSTE / VROEGE PROFETEN (6 BOEKEN)
- JOZUA (JEHOSHOE'A)
- RICHTEREN (SHOFTIEM)
- I + II SAMUEL (SHMO'EL)
- I + II KONINGEN (MELECHIEM)
* LATE / LAATSTE PROFETEN (3 BOEKEN)
- JESAJA (JESHAJAHOE)
- JEREMIA (JERMIJAHOE)
- EZECHIEL (JECHEZKEL)
* KLEINE PROFETEN (Newie'iem) (12 BOEKEN)
- HOSEA (HOSHEA)
- JOËL
- AMOS
- OBADJA (OWADJAH)
- JONA
- MICHA
- NAHUM (NACHOEM)
- HABAKUK (CHABAKOEK)
- ZEFANJA (TSEFANJAH)
- HAGAI (CHAGAI)
- ZACHARIA (ZECHARJAH)
- MALEACHI
3. GESCHRIFTEN (Ketoewiem) (13 BOEKEN)

- PSALMEN (TEHILIEM)
- SPREUKEN (MISHLEE)
- JOB (IEJOW)

- 5 FEESTROLLEN:

- HOOGLIED (SHIER HA'SHIRIEM)
- RUTH (ROET)
- KLAAGLIEDEREN (EECHA)
- PREDIKER (KOHELET)
- ESTER

- DANIEL
- EZRA
- NEHEMIA (NECHEMJA)
- I + II KRONIEKEN (DIWREE HAJAMIEM)

Joden spreken niet van het Oude Testament maar van TeNaCH.
De eerste letters van de drie delen Tora, Newie'iem en Ketoeviem vormen het woord TeNaCH. De K van Ketoeviem wordt zacht van klank aan het eind van het woord TeNaCH.

GOD IS ÉÉN

In het Hebreeuws heeft iedere letter en ieder woord een getalswaarde. We spreken dan van de 'gematria' van een letter of een woord. Omgekeerd herinnert een getal aan een Hebreeuws woord.

De 26 boeken van Tora en profeten vormen het getal 26. Dit is het getal van Gods heilige vierletterige naam (J-H-W-H). Het getal 13 (de 13 geschriften) is het getal van het Hebreeuwse woord één (ECHAD). Op deze manier komt in de indeling van de boeken de dagelijkse Joodse belijdenis, dat God één is, naar voren. Deze belijdenis, afkomstig uit Deuteronomium 6:4, heet het SJEMA.

De Tora bestaat, zoals we al eerder zagen, uit vijf boeken; Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium. Deze boeken bevinden zich in gedrukte bijbels aan het begin van de bijbel. In een synagoge bevinden de 5 boeken zich samen op een grote rol, die we meestal 'Sefer Tora' noemen.
Bij het voorlezen wordt meestal een klein handje gebruikt. Deze heet in het Hebreeuws 'Jad'.

De belofte van de Messias

In de Tora en de overige bijbelboeken wordt de komst van de Messias voorzegd. Zelfs de lijsten met namen bevatten heenwijzingen naar de Messias

Israël, Gods land en Gods volk

Wie de Bijbel leest, ontdekt, dat het land en het volk van Israël belangrijk zijn in de ogen van de Here God. Omdat God dit land en volk belangrijk vindt, zullen wij dit land en dit volk ook belangrijk moeten vinden en zullen wij de nodige belangstelling hiervoor moeten hebben.

Omdat wij in onze kijk op Israël uitgaan van de Bijbel, zullen wij een andere mening hebben op dit land en volk dan de Verenigde Naties hebben, dan de Arabische Staten en de PLO hebben en ook anders dan wij menigmaal in onze nieuwsberichten te horen krijgen.

Het heilige land

Het land Israël is anders dan alle landen op aarde. Dat betekent niet, dat het het mooiste land op aarde is. Dat is het zeker niet. Het is wel een bijzonder land. Dat maakt de Bijbel ons ook duidelijk.

De plaats die Israël temidden van de andere landen op aarde inneemt, is heel bijzonder, zo laat Ezech. 38:12 ons weten. Van het volk Israël staat daar, dat het op de navel der aarde woont. Je zou zeggen: de levensbron voor de gehele wereld ligt daar. Alle andere landen op aarde zijn in zekere zin gelegerd rond Israël.

Israël is inderdaad de levensbron voor de gehele wereld. Uit dit land en uit dit volk hebben wij de Bijbel ontvangen, dat is de geopenbaarde wil van de almachtige God. Uit dit land en uit dit volk hebben wij de Heiland der wereld leren kennen, de Here Jezus. In dit land en temidden van dit volk werd Hij geboren, heeft Hij geleefd, heeft Hij gepredikt en tekenen verricht, is Hij gestorven en begraven, is Hij opgestaan, is Hij ten hemel gevaren en hier ook komt Hij eenmaal terug. Alles wat wij hebben en wat wij zijn als gelovigen, is afkomstig uit dat kleine landje, dat op de navel van de aarde woont. Daarom is het voor ons een heilig land.

In de heilige grafkerk in Jeruzalem is een plaats gemarkeerd, precies tussen de plaats waar het kruis eens gestaan zou moeten hebben en waar het graf van de Here Jezus geweest zou zijn, die als de navel der aarde wordt aangewezen. Hier ligt het centrum van de aarde.

Het land Israël is om nog een andere reden voor ons een heilig land. Zeker vijf keer in het Oude Testament wordt er van dit land gezegd, dat het in het bijzonder het land van God is (vgl. Jes. 14:25 en Joël 3:2,3 waar God het volk "Mijn volk" en het land "Mijn land" noemt.). In Deut. 11:12 staat, dat dit een land is, "waarvoor de HERE, uw God, zorgt; bestendig zijn de ogen van de HERE, uw God, daarop gericht, van het begin des jaars tot het einde." Wij weten uit het Psalmenboek, dat Gods ogen steeds gericht zijn op Zijn volk, de Israëlieten. Hier lezen wij, dat Hij ook steeds Zijn ogen gericht heeft op dit bijzondere land en dat Hij zelfs voor dit land zorgt.

In het voorgaande vers had de Here God gezegd, dat de Isralieten vanuit de woestijn onderweg waren om dit land in bezit te nemen (Deut. 11:11). Het land is in het bijzonder het eigendom van God. Hij heeft het echter in bruikleen afgestaan aan het volk van Israël. Het is geen land, dat "bezet gebied" genoemd mag worden, ook de Westbank, dat zijn Judea en Samaria, niet. Israël heeft niet het land van een ander volk in zijn greep en houdt dat bezet. Israël heeft het land, dat God hen in bruikleen heeft afgestaan.

Ook al maken de Palestijnen en de Arabieren aanspraak op dit land en ook al menen zij, dat zij om bepaalde redenen recht hebben op dit land, vanuit de Bijbel bezien hebben zij dit recht niet. God heeft dit land indertijd aan Abraham en zijn nageslacht gegeven in de lijn van Izak en niet in de lijn van Ismaël of Ezau.

In Genesis 17:8 wordt nog alleen gezegd, dat God het land zal geven aan het nageslacht van Abraham en dat Hij de God zal zijn van dit nageslacht. Verderop in het zelfde hoofdstuk lezen wij over een gesprek, dat God met Abraham voerde. In dit gesprek vraagt Abraham aan God of Ismaël de toekomstige erfgenaam mag zijn. God zegt dan nadrukkelijk: "Neen". God zegt, dat Hij Zijn verbond niet zal oprichten met de zoon van Hagar, maar met de zoon van Sara en dat dit een eeuwig verbond zal zijn. God zegt dan zelfs hoe de toekomstige zoon van Abraham en Sara zal heten, nl. Izak. God belooft echter wel, dat de Arabieren ook een zegen zullen ontvangen (Gen. 17:19-21).

Later, in Gen. 21:12 zegt God nogmaals: "Door Izak zal men van uw nageslacht spreken." En Sara zegt: "De zoon van de slavin zal niet erven met mijn zoon, met Izak." (Gen. 21:10) Later zal de knecht van Abraham, als hij bij Laban is, ook zeggen, dat Abraham alles wat hij bezit alleen aan Izak gegeven heeft (Gen. 24:36). Dus ook niet aan Ezau, de voorvader van de latere Edommieten, ook een deel van de Arabieren.

Ook al maken de Palestijnen aanspraak op dit land en ook al komen er steeds meer volken op aarde, die de Palestijnse eis ondersteunen, God Zelf heeft via de Bijbel in meer dan 2000 talen bekend laten maken, wat Zijn Goddelijke wil in deze zaak is. Hier staan de hemelse politiek en de wereldse politiek lijnrecht tegenover elkaar.

De Arabieren, anders gezegd, de Islamieten, hebben zo'n 1300 jaar lang de heerschappij over Gods land gevoerd. Wat hebben zij met het land gedaan? Bomen die er stonden hebben zij omgehakt. Nieuwe bomen hebben zij niet geplant. Het puin van de verwoeste steden hebben zij niet opgeruimd. In deze gehele periode hebben zij zeggen en schrijven één stad gebouwd, Ramallah. Wel hebben zij de Joodse heiligdommen ingepikt en er hun eigen heiligdommen gebouwd. Denk maar aan de tempelberg waar zij hun dom van de rots en hun El Aksa moskee gebouwd hebben.

Toen de Joden zo'n 100 jaar geleden in grote getale begonnen terug te keren, hebben zij het land ontgonnen. Zij hebben meer dan 200 miljoen bomen geplant. Zij hebben moerassen droog gelegd. Zij hebben steden gebouwd. Zij hebben wegen aangelegd. Zij hebben industrie ontwikkeld en zij hebben de woestijn tot bloei gebracht (vgl. Jes. 35:1). Ja, zij hebben zelfs grote delen van het land tegen hoge prijzen van de Arabieren terug gekocht. Zij hebben het land niet gestolen en niet afgepakt. Zij hebben het netjes tegen verschrikkelijk hoge bedragen gekocht. Het land was hun eigendom door Gods belofte, maar ook doordat zij het netjes gekocht hadden van de Arabieren.

De heilige stad Kijk en Luister

De stad Jeruzalem, de stad die al 3000 jaar geleden de hoofdstad van Israël was, neemt ook een bijzondere plaats in in de Bijbel. In Jesaja 49:15,16 staat, dat God iets bijzonders van Sion, dat is Jeruzalem, zegt. Hij zegt: "Ik vergeet u niet. Zie, Ik heb u in Mijn handpalmen gegrift, uw muren zijn bestendig vóór Mij." Zoals God bijzondere aandacht besteedt aan land en volk van Israël, zo doet Hij dat ook in het bijzonder met die ene stad. Dat is de stad, die de PLO in bezit wil hebben, die de PLO wil maken tot hoofdstad van zijn Palestijnse, of zo u wilt: Philistijnse staat. Israël mag deze stad echter niet afstaan, want de stad staat gegrift in Gods handpalmen en Hij let continue op de stad. Het is immers de plaats waar Hij in het verleden gewoond heeft en waar Hij ook in de toekomst weer wonen zal (vgl. Joël 3:17). Psalm 132:13,14 zegt, dat God verklaard heeft, dat Sion, dus Jeruzalem door Hem uitverkoren is en dat Hij het Zich ter woning begeerd heeft, dat dit Zijn rustplaats voor altijd is, dat Hij hier zal wonen, omdat Hij Jeruzalem begeerd heeft. Daarom is Jeruzalem een heilige stad. Het is "de stad Gods" zoals deze stad in Psalm 87:3 genoemd wordt. Hier is de troon des HEREN, zegt Jer. 3:17.

Het heilige volk

Zoals het land Israël en de stad Jeruzalem dierbaar zijn voor God, zo neemt het volk Israël ook een bijzondere plaats in in Gods hart. Deut. 7:6,7 zegt van hen: "Want gij zijt een volk, dat de HERE, uw God, heilig is; u heeft de HERE, uw God, uit alle volken op de aardbodem uitverkoren om Zijn eigen volk te zijn. Niet, omdat gij talrijker waart dan enig ander volk, heeft de HERE Zich aan u verbonden en u uitverkoren; veeleer zijt gij het kleinste van alle volken. Maar, omdat de HERE u liefhad en de eed hield, die Hij uw vaderen gezworen had..." Jesaja voegt hier nog een opmerkelijke gedachte aan toe. Hij zegt, dat God Israël geschapen heeft tot Zijn eer, d.i. dus tot Zijn eigen heerlijkheid. (Jes. 43:7) Dit volk noemt Hij "Zijn knecht". Zij zijn het nakroost van Gods "vriend" Abraham. Hen ondersteunt God met Zijn heilrijke rechterhand. (Jes. 41:8-10)

In Psalm 147:19,20 verklaart God, dat Hij aan Jacob Zijn woorden bekend gemaakt heeft en aan Israël Zijn inzettingen en verordeningen. Aldus heeft Hij aan geen enkel volk gedaan en Zijn verordeningen kennen zij (die andere volken) niet. Dit Woord van God hebben de Joden door de eeuwen heen bewaard, zodat het ook van Godswege tot ons gekomen is en wij Gods wil hebben leren kennen. Wij mogen het Joodse volk hiervoor wel bijzonder dankbaar zijn.

Het volk Israël is een heilig volk, het is apart gesteld van alle andere volken op aarde. Het is het volk van het verbond, dat de Bijbel een eeuwig verbond noemt. Lev. 26:44 zegt, dat zelfs als zij in het land hunner vijanden zijn, God hen niet versmaadt en Hij geen afkeer van hen heeft, zodat Hij hen zou vernietigen en Zijn verbond met hen zou verbreken, want Hij is de HERE, hun God.

Het heilige plan

De Bijbel leert ons, dat God in een ver verleden een plan bedacht heeft om de wereld te kunnen redden. In de uitvoering van dit plan neemt het volk Israël een belangrijke plaats in.

De christenen hebben zich vaak verheven gevoeld boven het Joodse volk. Maar vergeet niet, dat de Here Jezus niet geboren werd als het Hoofd van de Kerk, maar als de Koning der Joden. Hij is nooit een leider van de christelijke kerk geweest. Hij is nooit paus, bisschop, priester, predikant, evangelist of oudste of diaken geweest. Hij is zelfs nooit lid van de kerk geweest. Hij kwam niet in de kerk om door middel van de kerk de wereld te redden; Hij kwam in Israël om door middel van Israël de wereld te redden. De Heer leefde niet in Rome of Constantinopel, maar in Israël.

In het plan van God voor de toekomst, opdat de gehele wereld het licht van de Here Jezus zal leren kennen, zet God de volgende stappen:

1. De Israëlieten zullen vanuit de gehele wereld terugkeren naar het beloofde land en daar weer tot een eigen volk en natie worden.

2. Door de duivel geleid zullen de volkeren op aarde trachten het volk Israël uit te roeien.

3. God Zelf zal op een bijzondere wijze tussenbeide komen en Zijn volk en Zijn land redden uit de macht van de vijandige volken.

4. Er zal een grote geestelijke opwekking komen onder het volk van Israël.

5. Plotseling zal in deze tijd de Messias komen om Koning te worden in Jeruzalem en vanuit deze stad de gehele wereld te regeren en de wereld te brengen onder het beslag van Gods heilig Woord.

1. De Israëlieten zullen vanuit de gehele wereld terugkeren naar het beloofde land en daar weer tot een eigen volk en natie worden.

In de profetie van Ezechiël lezen wij o.a. dat God zegt: "Mijn volk Israël, zie Ik kom bij u en keer Mij tot u. De steden zullen weer bewoond en de puinhopen herbouwd worden. Ja, Ik zal mensen en dieren talrijk op u maken... Ik zal u bevolken als vanouds en u weldoen meer dan vroeger..." (Ezech. 36:8-12)

De vervulling van deze profetie is 100 jaar geleden begonnen. Hoewel er altijd Joden in Israël hebben gewoond, begonnen vanaf die tijd Joden naar het beloofde land terug te keren. Vooral na 1948 is deze profetie met grote snelheid bezig vervuld te worden. Er zijn landen, waar vroeger vele Joden woonden en waar nu geen enkele Jood meer woont, omdat ze allemaal naar Israël teruggekeerd zijn. De Israëlieten zijn uit 100 verschillende landen naar het eigen land teruggekeerd. Hun eigen taal is weer tot leven gekomen. Het land is weer vruchtbaar geworden en vele oude steden zijn herbouwd. De woorden van Amos 9:14,15 zijn letterlijk in vervulling gegaan in onze dagen: "Ik zal een keer brengen in het lot van Mijn volk Israël; verwoeste steden zullen zij herbouwen en bewonen; wijngaarden zullen zij planten en de wijn ervan drinken; boomgaarden zullen zij aanleggen en de vrucht daarvan eten. Dan zal Ik hen planten in hun grond en zij zullen niet meer worden uitgerukt uit de grond die Ik hun gegeven heb, zegt de HERE, uw God."

2. Door de duivel geleid zullen de volkeren op aarde trachten het volk Israël uit te roeien.

Zoals de volken zich nu ook al steeds met Israëls politiek bemoeien en het volk wil voorschrijven wat het wel en wat het niet mag, zo zal zich dat in de toekomst steeds sterker voordoen. Het zal zo erg worden, dat de volken op aarde zullen eisen, dat Israël precies zal doen wat de Verenigde Naties willen en meer gebied aan één of meer andere volken, waarschijnlijk de PLO, zal afstaan. Israël zal daartoe niet bereid zijn. Het gevolg is, dat de Verenigde Naties een troepenmacht naar Israël zullen zenden om het volk te dwingen tot gehoorzaamheid.

Deze daad van agressie van de Verenigde Naties jegens Israël zal echter niet buiten de wil van God omgaan. Joël zegt in dit verband, dat in de tijd, wanneer God een keer zal brengen in het lot van Juda (dus: van de Joden) en van Jeruzalem, Hij alle volken verzamelen zal en zal afvoeren naar het dal van Josafat en dat Hij aldaar met hen in het gericht zal treden ter oorzake van Zijn volk en van Zijn erfdeel Israël, dat zij onder de volken verstrooid hebben, terwijl zij Gods land verdeelden. (Joël 3:1,2)

De profeet Zacharia kondigt dezelfde gebeurtenis aan, als hij zegt, dat God zegt: "Zie, Ik maak Jeruzalem tot een schaal der bedwelming voor alle volken in het rond; ja ook tegen Juda zal het gaan bij de belegering van Jeruzalem. Te dien dage zal Ik Jeruzalem maken tot een steen, die alle natiën moeten heffen; allen die hem heffen, zullen zich deerlijk verwonden. En alle volken der aarde zullen zich daarheen verzamelen. Te dien dage zal Ik zoeken te verdelgen alle volken die tegen Jeruzalem oprukken." (Zach. 12:2,3,9)

Hier is sprake van twee bijzondere legers: In de eerste plaats is er sprake van de verenigde legers van de omliggende Arabische staten. In de tweede plaats is er sprake van de verenigde legers van alle volken op aarde. Israël zal dus door twee verenigde legers worden aangevallen. Het zal onmogelijk lijken voor Israël om dit te overleven. Maar dan zal God Zelf ingrijpen.

3. God Zelf zal op een bijzondere wijze tussenbeide komen en Zijn volk en Zijn land redden uit de macht van de vijandige volken.

Joël kondigt aan wat er zal gebeuren, als alle volken tegen Israël zullen optrekken en zich zullen verzamelen in het dal van Josafat. Daar zal God dan Zelf komen en Hij zal er plaats nemen op de troon van Zijn gericht, dus op Zijn oordeelstroon en Hij zal alle volken van rondom, dus de omwonende Arabische volken, richten.

Joël spreekt ook over de andere verenigde legers, als hij zegt: "Menigten, menigten in het dal der beslissing. De zon en de maan worden zwart en de sterren trekken haar glans in. En de HERE brult uit Sion en verheft Zijn stem uit Jeruzalem, zodat hemel en aarde beven. Maar de HERE is een schuilplaats voor Zijn volk en een veste voor de kinderen Israëls.... En vreemdelingen zullen niet meer door Israël trekken!" (Joël 3:12-17)

Ook Zacharia spreekt over het oordeel van God over de verenigde naties van de gehele wereld. Als de Here alle volken tegen Jeruzalem vergaderd zal hebben en zij de stad ingenomen zullen hebben en zich als beesten in de stad gedragen hebben, dan zal de Here uittrekken om tegen die volken te strijden, zoals Hij vroeger streed, ten dage van de krijg. Zijn voeten zullen te dien dage staan op de Olijfberg, die vóór Jeruzalem ligt aan de oostzijde... Op die dag zal de HERE komen en alle heiligen met Hem. (Zach. 14:1-5) Dat is het moment, waarvan de Here Jezus gesproken had, dat Hij zou komen met al Zijn heilige engelen om het oordeel over Gods vijanden te vellen.

4. Er zal een grote geestelijke opwekking komen onder het volk van Israël.

De profeet Ezechiël kondigt aan, dat God een keer zal brengen in het volk van Israël en dat Hij Zich over het hele huis Israëls zal ontfermen. Zij zullen de smaad en al de ontrouw, waarmee zij God ontrouw geweest zijn, vergeten, wanneer zij weer in hun land wonen, veilig, zonder dat iemand hen opschrikt. God zegt: "En zij zullen weten, dat Ik de HERE hun God ben, zowel wanneer Ik hen in ballingschap wegvoer onder de volken, als wanneer Ik hen weer in hun eigen land verzamel, zonder dat Ik iemand van hen daarginds achterlaat. En Ik zal Mijn aangezicht niet meer voor hen verbergen, wanneer Ik Mijn Geest over het huis Israëls heb uitgestort, luidt het woord van de Here HERE." (Ezech. 39:25-29)

Jeremia vertelt ook, dat er zo'n bijzonder geestelijk ontwaken in Israël zal komen. Dan zal God Zijn wet in hun binnenste leggen en die in hun hart schrijven. Dan zal God weer echt hun God zijn en zij zullen weer echt Zijn volk zijn. Dan zullen zij allen, van de kleinste tot de grootste, de Here kennen. Dan zal God hun ongerechtigheid vergeven en hun zonde niet meer gedenken. (Jer. 31:31-34) Als Zacharia in hoofdstuk 12:9-13:1 ook deze tijd beschrijft, lijkt het er op, alsof deze geestelijke opwekking in Jeruzalem zal beginnen en vanuit Jeruzalem zich over het gehele land zal verspreiden.

5. Plotseling zal in deze tijd de Messias komen om Koning te worden in Jeruzalem en vanuit deze stad de gehele wereld te regeren en de wereld te brengen onder het beslag van Gods heilig Woord.

Ergens in deze tijd zal de Here Jezus verschijnen om Koning te worden over Israël. Dan zal de wet des Heren uitgaan vanuit Jeruzalem en zijn weg vinden in de gehele aarde. Zacharia zegt: "En de HERE zal Koning worden over de gehele aarde, te dien tijde zal de HERE de enige zijn en Zijn Naam de enige." (Zach. 14:10)

Dan zal het lang verwachte Messiaanse vrederijk komen en zal er werkelijke vrede en welvaart op aarde zijn.
WOORDENLIJST JODENDOM

Abraham	Vader van alle volken, volgens de Joodse traditie.
Am Yisra'el	Joodse volk (vanaf Mozes)
Amoraïm	Rabijnen van 200-500 n.C.
Anti-semitisme	Weerzin tegen Joden en het Joodse volk. 'Probleem van niet-Joden waar Joden last van hebben.' Komt op in 19 e eeuw, maar heeft zijn basis eerder.
Apocalyptiek	Openbaring; De idee dat binnenkort kennis wordt blootgelegd. 'Het eind der tijden is nabij!'
Ashkenazisch	Jodendom uit streken ten noorden van de Alpen: vooral Duitsland en Polen. (zie Yiddish)
Baretot	(Baraita ev) tradities die niet in de Mishna (maar wel in bijvoorbeeld de Tosefta) zijn opgenomen.
Bené Yisrael	Joodse volk
Beth Midrash	Plek waar de Torah bestudeerd wordt
Bi'ur	Bijbel in volkstaal, vertaling van Mendelsohn rond 1780.
Chanoeka	Herdenking van de wijding van de 2 e tempel in Jeruzalem. Inclusief branden (een voor een) van kaarsen in achtarmige kandelaar. Begin december. (ook wel hanuka genoemd)
Chasid	vrome
Chassidim	Mystieke stroming van Askhenazische Jodendom vanaf de 12 e eeuw.
Chassidisme	Populaire stroming in 18 e en 19 e eeuw in Oost Europa, rond leraren die Tsaddik of Rebbe genoemd worden.
Churban	Verwoesting van de tempel (eerste en tweede). Term gebruikt voor grote rampen zoals de pogroms in 1648 en de Sho'a.
Chuqqim	Die Halacha die niet rationeel inzichtelijk zijn en alleen voor Joden gelden. (vb kashrut -> indeling van huis) Zie ook mishpatim.
Derash	Ook wel Midrash genoemd: creatieve uitleg van de Bijbel. In tegenstelling tot peshat.
Dhimmi	Status van Christenen en Joden onder de Islam als 'volken van het boek'. Visie: Christendom en Jodendom zijn voorlopers van Islam en verdienen dus respect.
Dina De 'Malchuta Dina	De wet van het land is belangrijker dan de halacha. Dit principe stamt uit de 3 e eeuw, toen Joden in het Sassaniden rijk leefden.
En Sof	Het oneindige, het onkenbare aspect van God in de Kabala. Bron van de Sefirot.
Eschatologie	Leer der laatste dingen, leer over de eindtijd: wat er dan gebeurt.
Essenen	Ascetische secte ontstaan uit de Saduceeën.
Exilarch	Hoofd van Joden in ballingschap in Babylon/Iraq.
Farizeeën	Oorsprong van de Rabbijnen, wettisch, nadruk op leren Torah. (inclusief mondelinge Torah)
Gemara	Commentaar op de Mishna: Eindeloze discussies in de Talmoed over elk denkbaar onderwerp (bv. scheepvaart, recepten)
Gilgul	Metempsychose in de Luriaanse Kabbalah
Haggada	Rest van de Tora (dus niet de wetten, maar de verhalen uit de mondelinge en schriftelijke Torah) (zie ook Halacha)
Halacha	Regels voor dagelijks leven in de rabijnse traditie, zowel de mondelinge als de schriftelijke Torah. (zie Mitsvot)
Haskala	Joodse verlichting (vanaf 1781)
Herem	Verbanning uit Joodse gemeenschap.
Ivrit	Ander woord voor Hebreeuws
Ivriyyim	Ander woord voor Joodse Volk, betekent letterlijk 'Hebreeën'.
Jom Kippoer	Grote Verzoendag (10 dagen na Joods nieuwjaar). Bidden om vergeving van de zonden van het Joodse volk. Vindt plaats in de herfst.
Kabala	(Qabala) letterlijk: traditie, overlevering. Mystieke stroming binnen het Jodendom, ontstaan in 12 e eeuw. (ook wel Kabalah, Qabala, Qabalah, Kabbalah)
Karaïeten	Stroming die eind 8 e eeuw begon waarin de Joodse wetten streng worden nageleefd. Karaïeten baseren zich alleen op de schriftelijke tora, niet op de mondelinge traditie en dus ook niet op de Talmoed.
Kashrut	Spijswetten (bv. Shechita)
Keppeltje	Ook wel Kippa: hoofd bedekking voor Joodse mannen.
Kosher	Gedaan volgens de Halacha.
Levieten	Afstammelingen van Jacob; hadden aparte taken in het heiligdom.
Magen David	Schild van David, 6 puntige ster, symbool voor de Messias. (vanaf ongeveer de 19 e eeuw symbool voor Jodendom)
Marranen	Tot het Christendom bekeerde Joden uit Spanje en Portugal.
Maskilim	Joodse wetenschappers/filosofen in de traditie van de Haskalah. (Ook gebruikt door kabbalisten) vanaf 18 e eeuw.
Masoreten	Voegden klinkers toe aan de Hebreeuwse Bijbel en deelden deze in in hoofdstukken en verzen.
Menora	7 armige kandelaar. Stond in de tempel in Jeruzalem, mag niet na gemaakt worden.
Merkava	Letterlijk: wagen. Stroming in Joodse mystiek van 2 e tm 6 e eeuw n.C. (ook een serie tanks ontwikkeld door Israel)
Mezoezah	(mv: mezoezod): kokertje op de deurpost met tekst uit de Bijbel (Deuteronomium 6.4-9) en godsnaam 'Shadai' op perkament.
Midrasj	Methode van Bijbeluitleg waarmee elk bekend feit in de Bijbel wordt terug gevonden.
Minhag	Gewoonte, bijvoorbeeld het keppeltje.
Minyan	De minimaal 10 Joodse mannen die aanwezig moeten zijn voor een gezamenlijk gebed.
Mishna	Systematisch overzicht van halacha (200 N.C. afgerond)
Mishne Tora	Letterlijk: tweede Tora. Tekst van Maimonides die de halacha samenvat en daarmee de Talmoed vervangt.
Mishpat-im	Die Halacha die voor iedereen gelden (niet alleen voor Joden), die rationeel inzichtelijk zijn. (zie ook chuqqim)
Mitsvot	Joodse leefregels (zie ook halacha) begrepen als opgelegd door God. Tegenwoordig ook elke goede daad.
Mozes	Ontving de wetten op de berg Sinaï waarbij de aanwezigen samen Am Isra'el waren (en het begin van het Joodse volk). Volgens de traditie ontving hij zowel de mondelinge als de schriftelijke Torah.
Neu Orthodoxie	In reactie op Reform ontstaat een beweging die de halacha niet aan wil passen, maar wel accepteert dat het wereldbeeld van Joden verandert.
Pesach	Joods pasen, herdenking van redding uit Egypte, plus vooruit zien naar 'samen in Jeruzalem'
Peshat	Letterlijke uitleg van de Bijbel (Zie ook derash)
Poerim	Het lotenfeest herinnert de Joden aan de gebeurtenissen van tijdens de Babylonische ballingschap. Gelukkig kon toen uitroeiing van het Joodse volk verhindert worden door een Joodse prinses Esther, die toen met de Perzische koning was getrouwd en op haar voorspraak liet de koning de vervolgingen stoppen. Dit feest vind ongeveer tegelijkertijd met carnaval samen en kent soortgelijke activiteiten.
Pogrom	Vervolging van Joden. Term voor het eerst gebruikt naar aanleiding van vervolgingen door de Russische staat (1648) in de Oekraïne.
Qabala	Zie kabala
Rabbijnen	Rabijns Jodendom gebaseerd op de macht van de Rabbijnen als leiders van de gemeente, leraren en rechters.
Reform	Reformatie beweging in het Ashkenazische Jodendom vanaf begin 19 e eeuw. Gebed, feestdagen en gebruiken worden onder de loupe gelegd. Tegenwoordig laten ze bijvoorbeeld vrouwelijke Rabijnen en vaderjoden toe.
Rosj Hasjana	Joods Nieuw Jaar (september)
Saduceëen	Tempelaristocratie - verloor macht na verwoesting 2 e tempel.
Sanhedrin	Hooggerechtshof van de Rabijnen na vernietiging 2 e tempel.
Savora'im	Rabijnen van 500-650: voegden hier en daar nog wat aan Babylonische Talmoed toe.
Sefirot	Tien lichtkrachten die samen het kenbare aspect van God zijn in de Kabala
Semicha	Rabbijnen werden ingewijd met handoplegging (semicha), tot dit na 135 verboden werd. De term wordt ook gebruikt voor andere ceremonies waarin Rabbijnen hun titel krijgen.
Sephardisch	Jodendom uit Spanje en Noord-Afrika.
Shari'a	Wet in Islam (vgl. Halacha)
Shechita	Ritueel slachten voor voedsel (zie Kashrut)
Shemat ha-kelim	Het breken van de vaten van Adam Kadmon. Lichten in de vaten moeten terug, dat zijn wij. (zie ook tsimtsum en tiqqum) (Isaac Luria, 16 e eeuw, kabala)
Shoah	Vervolging/vernietiging van joden in de Tweede Wereldoorlog.
Soekkoth	Ook wel het loofhuttenfeest. Op deze dag bouwt ieder gezin een loofhut en woont 8 dagen in deze hut. Herdenking van de uittocht uit Egypte.
Synagoge	In het Nederlands de Sjoel. Ook wel het Bet-Keneset: huis van samenkomst.
Tahrif	Idee in de Islam dat Joden en Christenen hun eigen heilige boek verdraaid hebben.
Talmoed	Commentaar op de Mishna met nieuwe wetten, geloof, bijgeloof, verhalen (Babylonisch en Palestijns) (Mishna + Gemara)
Tallit	Groot gebedskleed
Tanna'im	Rabijnen tot 200 n.C.
Targum	Vertaling van Tenach voor de synagogedienst in het Aramees, inclusief uitleggingen van de tekst.
Tefillin	Gebedsriemen met doosje met 4x de heilige naam.
Tenach	Torah, profeten en geschriften: wat inhoud betreft het Oude Testament van de protestanten, met andere volgorde. Ook wel de schriftelijke Tora.
Tiqqum	Terugkeer van de scherven, herstel van de kosmos. (Idee van Isaac Luria, 16 e eeuw, kabala) (zie ook Tsimtsum en Shemat Ha-Kelim)
Tora	1) Eerste vijf boeken van de Tenach (Pentateuch) 2) Tenach (schriftelijke Tora) 3) Tenach plus traditie (mondelinge Torah)
Tosafisten	Volgelingen van Rashi, vanaf de 11 e eeuw.
Tosefta	Gelijke opbouw als Mishna, afgerond ong. 230 N.C.; niet maatgevend voor de traditie. Bevat esoterische leer.
Tsaddiq	Rechtvaardige
Tsimtsum	De idee dat de schepping is ontstaan uit het terugtrekken van God uit een stukje van het Al. Idee van Isaac Luria (16 e eeuw, kabala) (Zie ook Shemat Ha-Kelim en Tiqqum)
Tsitsit	Schouwdraden, oorspronkelijk blauw, de preciese kleur is onbekend. Draden, in vier bosjes, aan gebedskleed.
Verbond	De traditie dat er een verbond is tussen God en het Joodse volk; begon met Adam.
Yahadut	Joodse volk (oorspronkelijk 'Judea')
Yiddisch	Taal van Ashkenazische Joden, lijkt op Duits.
Zionisme	Zionistische beweging: de beweging waarin het Joodse volk een eigen land zoekt (wordt Israel). Geseculariseerde Joodse toekomstverwachting.
Zeloten	Radicale activisten in de tijd van Jezus.
Zohar	Belangrijkste tekst in de Kabbala, geschreven door Mozes de Leon eind 13 e eeuw.

Lees ook eens document: Het Jodendom

Tekstverwijzingen onder de hierna vermelde indeling:

1. Het eten mogen we als een toegestane vorm van plezier en ontspanning zien.
2. De Schrift geeft geen aanleiding om onderscheid te maken tussen gezond of ongezond voedsel. De Bijbel zegt dat het voedsel geheiligd wordt door gebed, Gods Woord en dankzegging.
3. De Heer Jezus persoonlijk heeft opmerkelijk genoeg het onderscheid tussen rein en onrein voedsel teniet gedaan.
4. Het enige wat een christen niet mag eten is bloed. Deze wet gaat terug tot de tijd van Noach.
5. We mogen vlees en vis eten volgens de Schrift.
6. Het gehele hoofdstuk van Romeinen 14 handelt over het eten van de christen. Liefdevol wordt aangemoedigd om op het punt van voeding eenieder te aanvaarden en geen aanstoot te nemen. Ook wordt aangemoedigd om anderen niet onnodig te kwetsen.
7. Een christen wordt aangemoedigd om niet alleen voedsel te nemen, maar ook geestelijk voedsel, het Woord van God.
8. Onafhankelijk van onze persoonlijke omstandigheden en de manier van leven heeft God een limiet gesteld, die door Hemzelf wordt bepaald. Twee opmerkelijke Schriftgedeelten worden hieronder in dit opzicht vermeld