AALMOEZENIER

Priester belast met het pastoraat voor een speciale groep, zoals militairen of gevangenen.

AANBIDDEN

Door gebed God belangeloos eer bewijzen. Aanbidden wordt uitsluitend gebruikt voor gebed tot God, niet tot Maria of andere heiligen.

Zie ook: aanroepen, verering.

AANROEPEN

Bidden tot God of tot de heiligen, meestal om een gunst te verkrijgen.

Zie ook: aanbidden, verering.

AARTSBISDOM

Kerkjuridisch vastgesteld gebied van een aartsbisschop. Deze staat aan het hoofd van zijn eigen (aarts)bisdom, en heeft een leidende functie ten opzichte van de andere bisschoppen binnen een kerkprovincie.

AARTSENGEL

Bode Gods uit het achtste koor der engelen, zoals Gabriël - Hebreeuws 'Held van God' (Lukas 1,26), Michaël - Hebreeuws 'Wie is als god?' (Apocalyps 12,7) en Rafaël - Hebreeuws 'God heeft geheeld' (Tobias 5,17).

Zie ook: annunciatie.

ABDIJ

Klooster van een contemplatieve orde met een abt of abdis aan het hoofd en een prior of priorin als plaatsvervang(st)er.

Zie ook: gardiaan, intronisatie, kromstaf, pontificeren, sticht.

ABSIS

Overwelfde, halfronde of veelhoekige koornis als uitbouw van het hoofdaltaar in sommige grote kerken (basilieken), vaak voorzien van zitbanken voor aan de plechtigheden deelnemende geestelijken.

ABSOLUTIE

Kwijtschelding van in de biecht beleden zonden, door de priester in Christus' naam verleend.

ABSOUTE

Liturgisch gebed dat na de requiemmis voor de overledene wordt uitgesproken of (meestal) gezongen.

ACOLIET

Misdienaar, vroeger ook clericus die de laatste der kleine wijdingen heeft ontvangen.

ACTE

Zie: oefening.

ADVENT

De eerste vier weken van het kerkelijk jaar, voorafgaand aan het Kerstfeest, de komst (adventus) van de Heer. Tijd van inkeer en boete met paarse gewaden in de liturgie, waarin onder meer de Gregoriaanse hymne Rorate coeli desuper (Dauwt hemelen de Rechtvaardige) gezongen wordt.

Zie ook: gaudete, gulden mis, kerstkring, liturgische kleuren, quatertemperdagen, roerende feestdagen.

ADVENTSKRANS

hangende ronde krans van gevlochten dennen- of sparrengroen als symbool van hoop, met vier kaarsen waarvan er elke week één meer wordt aangestoken.

ADVOCAAT VAN DE DUIVEL

Kerkjurist die bij een kerkelijk proces als aanklager optreedt.

Zie: heiligverklaring, promotor fidei.

AFLAAT

Kerkelijke kwijtschelding van straf. Thans zo goed als verouderd begrip, dat berust op het onderscheid tussen de vergeving der zonden door de biecht, en de daarvoor opgelegde straf. Die straf kon voor sommige zonden zeer zwaar uitvallen. Na verloop van tijd ging de kerk dergelijke straffen vervangen door aflaten, kwijtscheldingen, te verkrijgen door allerlei gebeds- of boetehandelingen. Het verlenen van aflaten is in de loop der eeuwen ontaard tot een soort handel die door de kerk officieel werd afgewezen.

Zie ook: oud-katholieke kerken, toties quoties, vagevuur.

AGAPE-VIERING

Grieks: agapè: liefde (vgl. l Cor. 13,13): gemeenschappelijk liefdesmaal van (de eerste) christengemeenten ter gedachtenis aan het Laatste Avondmaal; thans met de betekenisonderscheiding dat er geen consecratie van brood en wijn plaats vindt en ook geen geconsacreerd brood en wijn uitgedeeld worden.

AGNUS DEI

Latijn: lam Gods: driemaal herhaald gebed of gezang op het einde van de mis (met tweemaal de toevoeging: dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons, en de derde maal met de toevoeging: dat wegneemt de zonden der wereld, geef ons de vrede).

ALBE

Lang, witlinnen liturgisch gewaad, onderhemd tot aan de voeten, opgeschort door een koord (cingel), waaroverheen stola en kazuifel of koorkap worden gedragen.

ALLELUJA

Van oorsprong Joodse uitroep met de betekenis 'Looft de Heer met vreugde'.

ALLERHEILIGEN

Gedachtenis(viering) van alle heiligen op 1 november, op het eind van het kerkelijk jaar.

Zie ook: geboden feestdagen.

ALLERZIELEN

Gedachtenis(viering) van alle overledenen op 2 november, op het eind van het kerkelijk jaar.

ALTAAR

Liturgische offertafel, centrale plaats van de eucharistieviering in katholieke kerken.

Zie: eucharistie, suppedaneum, tabernakel, tafel des Heren, voetgebed.

ALTIJDDURENDE AANBIDDING

Door sommige religieuze congregaties beoefend ononderbroken gebed tot het heilig sacrament, dat in de vorm van een geconsacreerde hostie in een monstrans ten toon wordt gesteld.

Zie ook: consecratie, heilig sacrament.

ALTIJDDURENDE BIJSTAND

Predicaat, toegekend aan een populaire en zeer vaak vereerde icoon van Maria met Jezus: Onze Lieve Vrouw van altijddurende bijstand.

AMBO

Verhoging(en) in sommige grote kerken (basilieken) opzij vooraan het hoofdaltaar, voor de verkondiging en het voorlezen van het evangelie (aan de noordzij, links vanuit de kerk) en de rest van de heilige schrift (aan de zuidzij, rechts vanuit de kerk).

Zie: altaar, basiliek.

AMICT

Witlinnen liturgische schouderdoek , waaroverheen een kazuifel wordt gedragen.

ANDRIESKRUIS, SINT

Kruis met schuine balken in X-vorm. Volgens de traditie zou de apostel Andreas aan zo'n kruis gekruisigd zijn. De naam wordt o.a. gebruikt voor een dergelijk kruis op verkeersborden.

ANGELUS

Latijn: engel, daarvan afgeleid: het angelus, als beginwoord van het Latijnse gebed Angelus Domini, in het Nederlands De Engel des Heren. Die werd vroeger driemaal daags gebeden (om zes uur's morgens, om twaalf uur's middags en om zes uur's avonds). Voor het angelus werd de kerkklok geluid, telkens driemaal kort en eenmaal lang, ter aanduiding van de duur der onderdelen van het gebed.

Zie ook: engelen, regina coeli.

ANNUNCIATIE

Latijn: aankondiging, namelijk de boodschap van de aartsengel Gabriël aan Maria, dat zij van de heilige Geest zou ontvangen en moeder zou worden van Jezus Christus. Het feest van de Annunciatie, oftewel Maria Boodschap, wordt gevierd op 25 maart.

ANTIFOON

Refrein of beurtzang, onder andere vóór en na een psalm, maar ook als zelfstandig gezang.

APOLOGETIEK

De leer van de geloofsverdediging.

APOSTOLAAT

In het algemeen de verspreiding van het geloof; vaak met nadere specificatie, b.v. apostolaat des gebeds, apostolaat der hereniging, e.d.

APOSTOLISCH VICARIS

Hoofd van een apostolisch vicariaat, d.w.z. van een missiegebied waaraan nog niet de status van aartsbisdom is toegekend. De apostolisch vicaris wordt rechtstreeks door de paus benoemd en heeft binnen zijn vicariaat dezelfde bestuursbevoegdheden als een bisschop.

APOSTOLISCHE STOEL

Ook wel Heilige Stoel: de Romeinse bisschopszetel van de paus, hoofd van de gehele katholieke kerk.

ARMBESTUUR

(Voormalig) college belast met de zorg voor de armen, meestal binnen de parochie.

ASKRUISJE

Op Aswoensdag, de eerste dag van de vasten, tekent de priester tijdens de boeteviering het voorhoofd van de gelovige met een kruisje van gewijde as van verbrande palmtakken; daarbij zegt hij: Gedenk, mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren. Soms wordt de gelovigen ook wel de gelegenheid geboden zichzelf met deze as te tekenen.

ASSUMPTIE

Zie: Maria-ten-hemel-opneming.

ASWOENSDAG

De eerste dag van de vasten, zes en een halve week vóór Pasen, daags na vastenavond.

Zie ook: askruisje, kruisje, paaskring, quinquagesima, roerende feestdagen.

terug naar ABC