HOME | STUDIEBIJBEL | BIJBELSTUDIES | BIJBELATLAS | BIJBELSEGESCHIEDENIS | NIEUWS

                                                    
                    

DE HEILIGE SCHRIFT - DE BIJBEL

EVANGELIE NAAR JOHANNES

De vindplaats van materiaal voor Bijbelstudie, geloofstudie, catechese, school, kring, persoonlijk geloof, studie thuis, kerk, club, nieuws, godsdienstonderwijs, zingeving en vooral heel veel mogelijkheden om je Bijbelkennis te vergroten. Blijf niet afhankelijk van anderen maar lees zelf de Bijbel. Investeer in geestelijke rijkdom.

De Studiebijbel is uitermate geschikt om de Bijbel te leren verstaan.

Je kunt een keus maken uit onderstaande tabel voor verdere studie
---- In de linkerkolom kies je een bijbelboek met uitleg
----  Er onder in de linkerkolom commentaren bij een bijbelboek
 In de rechterkolom zie je het kommentaar

 Terug naar de Inleiding van deze serie

BIJBELBOEKEN met UITLEG 1e lijst in deze kolom + DE COMMENTAREN 2e lijst in deze kolom

COMMENTAAR op BIJBELBOEK

Oude Testament Genesis Exodus Leviticus Numeri Deuteronomium Jozua Richteren Ruth 1 Samuël 2 Samuël 1 Koningen 2 Koningen 1 Kronieken 2 Kronieken Ezra Nehemia Esther Job Psalmen Spreuken Prediker Hooglied Jesaja Jeremia Klaagliederen Ezechiël Daniël Hosea Joël Amos Obadja Jona Micha Nahum Habakuk Zefanja Haggaï Zacharia Maleachi Nieuwe Testament Mattheüs Marcus Lukas Johannes Handelingen Romeinen 1 Korinthiërs 2 Korinthiërs Galaten Efeziërs Filippensen Kolossensen1 Tessalonicensen2 Tessalonicensen 1 Timotheüs 2 Timotheüs Titus Filemon Hebreeën Jakobus 1 Petrus 2 Petrus 1 Johannes 2 Johannes 3 Johannes Judas Openbaring KIES HIERONDER COMMENTAAR op een BIJBELBOEK OT Genesis Exodus Leviticus   Numeri Deuteronomium Jozua   Richteren   Ruth   1 Samuël 2 Samuël   1 Koningen   2 Koningen   1 Kronieken 2 Kronieken   Ezra   Nehemia   Esther Job Psalmen Spreuken Prediker Hooglied Jesaja Jeremia Klaagliederen van Jeremia Ezechiël Daniël Hosea Joël Amos Obadja Jona Micha Nahum Habakuk Zefanja Haggaï Zacharia Maleachi NT Matthëus Markus Lukas Johannes Handelingen Romeinen 1 Korinthiërs 2 Korinthiërs Galaten Efeziërs Filippensen Kolossensen 1Thessalonicensen 2Thessalonicensen 1 Timothëus 2 Timothëus Titus Filemon Hebrëen Jakobus 1 Petrus 2 Petrus 1 Johannes 2 Johannes 3 Johannes  Judas Openbaring

HET EVANGELIE NAAR JOHANNES Evangelie volgens Johannes (vaak kortweg Johannes genoemd) is een van de boeken in het Nieuwe Testament van de Bijbel. Het is de vierde van de vier evangeliën. Het bevat een verslag van het leven van Jezus. In het evangelie van Johannes horen we Jezus spreken en krachtig optreden. Er zijn zeven getuigen die verklaren dat Hij de zoon van God is. Deze getuigen zijn Johannes de doper, Nathanaël, Petrus, de man die blind was en weer ziende werd, Martha, Thomas en de apostel Johannes. In het Johannes evangelie staat de persoon van Jezus centraal. Hij benadrukt hier de nauwe band die Jezus met zijn Vader had. Johannes had met het schrijven dit evangelie de hele wereld in gedachten het woord wereld wordt herhaaldelijk gebruikt. Ook wordt er terugverwezen naar het oude testament hetgeen aantoont dat Hij ook dacht aan zijn joodse lezers. Het evangelie is in drie delen te onderscheiden in het eerste deel is Hij degene die wonderen verricht zoals op de bruiloft in kana waar de wijn op was en Jezus water in wijn veranderde, genezing van iemand in Bethesda die reeds 38 jaar ziek was. In het tweede deel zien we Jezus als leraar een voorbeeld hieraan is de vrouw die op overspel betrapt is en gestenigd moet worden Jezus zegt hier "wie zonder zonde is ,laat die als eerste een steen naar haar werpen. In het derde deel is Hij overwinnaar Hij is opgestaan uit de dood. Auteur De apostel Johannes wordt in de christelijke traditie beschouwd als de auteur van het evangelie. Het boek zelf noemt hem niet als schrijver. Wel verschijnt zijn naam in veel oude manuscripten als auteur. Johannes noemt in zijn Bijbelboek zichzelf niet 'ik', maar 'hij', of 'de discipel die Jezus liefhad'. De tekst van het evangelie bevat twee (niet heel eenduidige) verwijzingen die de schrijver met "de discipel die Jezus liefhad" (Joh 19:26-35 en 21:20-24) identificeren. Het ligt voor de hand - al zegt de tekst dit niet uitdrukkelijk - deze met de apostel Johannes te identificeren. Van de drie die Jezus bijzonder na aan het hart lagen, Johannes, Petrus en Jakobus, is Jakobus reeds in het jaar 44 gestorven (Handelingen 12:2) en Petrus wordt duidelijk niet bedoeld (Joh. 13:15). Een van de huidige theorieën is dat de eigenlijke auteur Lazarus was, waarvan soms ook wel aangenomen wordt dat hij de werkelijke 'geliefde discipel' was. [1] Diverse theologen en bijbelwetenschappers ontkennen echter dat of betwijfelen of zowel het Evangelie van Johannes als het eveneens Nieuw Testamentische Bijbelboek de Openbaring van Johannes door eenzelfde persoon zou zijn geschreven. Het Johannes-evangelie is in eenvoudig Grieks geschreven. Toch is dit boek niet altijd makkelijk te begrijpen. Johannes speelt bijvoorbeeld met de betekenis van woorden. De omstanders verbinden gewone, 'aardse' betekenissen aan sommige woorden. Maar Jezus heeft vaak diepere bedoelingen met zijn taalgebruik. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar Jezus' gesprek met een Samaritaanse vrouw in Johannes 4. Het duurt even voordat de vrouw begrijpt wat Jezus bedoelt met: 'wie het water drinkt dat ik hem geef, zal nooit meer dorst krijgen'. Jezus Of Johannes de andere evangeliën kende, weten we niet. In ieder geval verschilt zijn boek erg van de andere drie. In de andere evangeliën ligt veel nadruk op de verkondiging van het komende rijk van God; bij Johannes staat Jezus, en zijn nauwe band met de Vader centraal. Jezus is het Woord, het licht, de enige Zoon, de profeet, de van God gekomen leraar, de Heer, het brood, de goede herder, de weg, de waarheid en het leven. Johannes gebruikt duidelijke taal: wie in Jezus gelooft is gered en heeft eeuwig leven, wie Jezus afwijst, is veroordeeld. Ontstaan Omdat van de traditionele auteur, de apostel Johannes, al in de tijd van Papias werd aangenomen dat hij tegen het eind van zijn leven in Efeze woonde (een belangrijk centrum van het christelijk geloof na de val van Jeruzalem in 70 n. Chr.), namen velen aan dat het evangelie in die stad geschreven werd. Wetenschappelijk onderzoek liet in de 19e eeuw twijfel rijzen over het auteurschap van Johannes. De ontstaansdatum werd decennia later gelegd. F.C. Baur suggereerde het jaartal 160. In 1934 publiceerde C.H. Roberts een stukje papyrus (P52 = Papyrus Ryl. Gr. 457) dat enkele verzen uit het evangelie van Johannes, een handschrift dat hij dateerde als in de eerste helft van de tweede eeuw. Hoewel sommige experts in de paleografie bezwaar maakten en meenden dat het manuscript niet zo nauwkeurig kan worden gedateerd, wordt algemeen erkend dat dit de oudste tekst is met een deel van het Nieuwe Testament. De Bodmer II papyrus bevat de eerste 14 hoofdstukken van dit evangelie, en dateert van rond 200. Alhoewel er dus diverse speculaties zijn over het tijdstip van ontstaan wordt er dikwijls van uitgegaan dat het Evangelie naar Johannes rond 90-110 zijn vorm heeft gekregen. Inhoud Na de proloog (1:1-5) begint het verhalende deel van dit evangelie met vers 6, en bestaat uit twee delen. Het eerste deel (1:6-12) bevat het verhaal van Jezus' openbare optreden van de tijd van zijn aankondiging door Johannes de Doper tot het einde hiervan. Het tweede deel (13-21) laat Jezus zien in zijn privé leven en zijn samen zijn met zijn directe volgelingen (13-17). Het bevat ook een verslag van zijn lijden en van zijn verschijningen aan zijn discipelen na zijn opwekking (18-21). Hoofdstuk 17 bevat het Hogepriesterlijke Gebed. Hoofdstuk 8, meer bepaald het verhaal van de overspelige vrouw, is een toevoeging van latere datum. Kenmerken De kenmerken van dit evangelie komen naar voren in de mystieke relatie van de Zoon met God de Vader de verlosser tot de gelovigen de aankondiging van de Heilige Geest als Trooster voor de gelovigen (in het Grieks parakleet genoemd). de prominente plaats die voor liefde als element van het christelijk karakter wordt ingeruimd. Het boek is voornamelijk aan niet-Joodse christenen gericht. Dat is te merken aan de vele parenthesen (uitleggingen direct na een bepaald woord, bijvoorbeeld: sabbat, de joodse rustdag). Een typisch stijlkenmerk van het evangelie van Johannes is ook de ironie zoals wanneer het volk de keuze krijgt tussen Barabbas en Jezus (de eerste naam betekent letterlijk Zoon van Vader, de andere is volgens christenen de Zoon van God). Kritiek Critici hebben aangevoerd dat sommige passages in dit boek antisemitisch zouden zijn en dat deze passages de zienswijze van christenen ten aanzien van de Joden zouden hebben beïnvloed of geschapen. Johannes 1: 1 - 34 Meer dan veel andere teksten uit de bijbel zijn de woorden uit het evangelie van Johannes geschikt om te overdenken. Dit geldt in ieder geval voor de eerste woorden van dit evangelie. Vraag eerst aan de Heilige Geest of je mag begrijpen wat je straks gaat lezen. Dat je niet alleen de tekst begrijpt, maar ook de stem van de Vader die ook nog vandaag tot de mensen spreekt. Vergelijk het begin van dit evangelie met de woorden uit Genesis 1: 1-5. In het begin was het Woord. Johannes identificeert het Woord met Jezus. Helemaal aan het begin, van de schepping, van de kerk, van dit nieuwe jaar en van je eigen leven gaat het dus blijkbaar al om Jezus. Alles draait om Hem. In hem is het leven, ook jouw leven. Vraag aan God of je mag gaan ontdekken wat dit betekent. In het stuk van vandaag komen we Johannes tegen. Johannes is een bijzonder man. Een man uit één stuk. Hij doopt, en roept op tot bekering. Door het stuk te lezen, vraag je samen met de priesters en levieten van toen aan Johannes: "wie bent u?" Maar Johannes wijst naar Jezus. Blijkbaar gaat het om Jezus. Johannes zet zichzelf neer als getuige. Hij getuigt over Jezus: "en dat heb ik gezien, en ik getuig dat Hij de Zoon van God is" (1:34). Jezus is de Zoon van God. Begrijp je wat je leest? Johannes 1: 35 - 50 Johannes staat er weer. Met twee van zijn leerlingen. Door dit stuk te lezen sta jij hier ook bij. Van wie ben jij een leerling? Word maar een discipel van Johannes, en luister naar wat hij zegt. Hij wijst naar Jezus: "…daar is het lam van God". De twee leerlingen gaan achter Jezus aan. Mooi is dat, ze luísteren niet alleen naar Johannes, ze gaan meteen tot áctie over. Dan draait Jezus zich opeens om en Hij vraagt: "wat zoeken jullie?" Wat zoek je eigenlijk bij Jezus? De leerlingen vragen aan Jezus waar Hij woont. Een beetje een rare vraag, misschien weten ze niet goed wat ze moeten zeggen. Maar het maakt niet uit; Jezus nodigt ze uit bij Hem te komen. Hij nodigt ook jou uit om bij Hem te komen. Hij weet al hoe je heet (1:42). Johannes 2: 1 - 12 De aandacht is verlegd door Johannes, van zichzelf naar Jezus. Vraag aan de Heilige Geest of je echt mag gaan begrijpen wat je leest. Jezus gaat naar een feest, een bruiloft. Als het feest in duigen dreigt te vallen doordat de wijn op raakt, kaart Maria het probleem aan bij Jezus. Maria verwacht hier al iets van Jezus wat de rest van de feestgangers nog niet verwacht. Leer van Maria: "doe wat Hij zegt, wat het ook is". Verleg voor jezelf ook de aandacht naar Jezus. Verwacht alles van Hem. Gaat het bij jou ook steeds meer over Jezus? Johannes 2: 13 - 3: 21 Lees het stuk aandachtig door. Vraag aan God de genade dat je mag gaan begrijpen hoe je opnieuw geboren kunt worden. Jezus is iemand die opvalt. Dit is duidelijk na de gebeurtenissen in Kana en bij de tempel. Nicodemus komt naar deze Jezus toe voor een gesprek. Het gesprek van vandaag vindt plaats in het donker. Nicodemus komt als het ware 'stiekem' bij Jezus. Door dit stuk te lezen, sta jij er ook bij. Jezus vindt het niet erg dat je niet in één keer de stap zet om in vol daglicht bij Hem te komen. Niemand hoeft Hem iets over de mens te vertellen, want Hij weet wat er in de mens omgaat (2:25). Maar Jezus wil dat iederéén gelooft, en eeuwig leven heeft. Hoe? Jezus zegt: je moet nóg een keer geboren worden. Aan Nicodemus kun je al een beetje zien wat dit betekent; híj is het, die het verderop opneemt voor Jezus (Joh. 7:50). En bij Jezus' dood is hij één van de weinigen die helpt Jezus te begraven en daarvoor kostbare kruiden ter beschikking stelt (Joh. 19:39). Om deze dag te overdenken: "Wie oprecht handelt zoekt het licht op, zodat zichtbaar wordt dat God werkzaam is in alles wat hij doet" (3:21). Johannes 3: 22 - 4: 42 Als er één ding duidelijk wordt uit het evangelie van Johannes, is dat het niet om hém gaat. Het gaat om Jezus. Verleg daarom weer je aandacht naar deze Jezus. Vraag eerst weer of je iets mag gaan begrijpen van wie Hij is. We staan samen met een Samaritaanse vrouw bij een waterput, met Jezus. De vrouw grijpt de gelegenheid aan om met Jezus te discussiëren over allerlei belangrijke politieke kwesties. Maar Jezus is niet iemand om interessante discussies mee te houden. Hij kent je door en door. Er is geen verstoppen mogelijk. "Je hebt vijf mannen gehad, en degene die je nu hebt is je man niet". Er zijn geen plekken waar je je kunt verstoppen voor Jezus. Hij wil dat we zien dat Hij de gezalfde is, die ons alles zal vertellen (4:25). Johannes getuigt van het getuigenis van de vrouw (4:39). Het gaat Johannes om Jezus. Daarvan is hij getuige. Hij vertelt dat de vrouw getuige wordt. Hij wil dat jij ook getuige wordt van Jezus. Láát je dan ook overtuigen door het getuigenis van Johannes (Ik getuig dat Hij de Zoon van God is) en het getuigenis van de Samaritaanse vrouw (Hij weet alles van me). Johannes 4: 43 - 5: 18 Voordat je gaat lezen: vraag of tot je door mag dringen wat je leest. En wie deze Jezus is, waar Johannes ons op wijst. Johannes vertelt ons over Jezus, dat Hij mensen geneest. Johannes heeft de Geest als een duif op Jezus zien neerdalen. Hij heeft Hem water in wijn zien veranderen. En hij heeft ook mensen die ziek waren, genezen zien worden. Johannes bedoelt maar: deze Jezus móet wel de Zoon van God zijn (1:34)! Johannes voert zoveel mogelijk van Jezus' tekenen en wonderen als bewijs op. Jezus zélf wil niet dat wij alleen kijken naar zijn wonderen en tekenen. Want Hij weet hoe slecht wij zijn. (Zie de menselijke reacties op de wonderen van Jezus: 'het is sabbat, het is niet toegestaan een slaapmat te dragen!' (5,10). Maar Jezus ziet ons ook in medelijden, en Hij weet hoe lang wij al ziek zijn (5:6). Het is zijn verlangen om ons beter te maken. Wil je gezond worden? Johannes 5: 19 - 47 Lees het stuk aandachtig door met de indringende vraag in je gedachten: geloof je wat Jezus over zichzelf zegt? Johannes wijst Hem aan als Zoon van God. Jezus zélf zegt het ook (5:23): "dan zal iedereen de Zoon eer betuigen zoals men de Vader eert". Eerder verlegde Johannes al de aandacht van zichzelf naar Jezus. Nu doet Jezus zelf dit ook. Hij zegt: "Johannes was een lamp die helder brandde, en u heeft zich een tijd in zijn licht verheugd. Maar ik heb een belangrijker getuigenis dan Johannes,…". De schriftgeleerden van die tijd kunnen Jezus niet accepteren, ook al bestuderen zij dagelijks wat er in de schriften staat! Door dit stuk te lezen sta je bij de schriftgeleerden. Je kunt er niet omheen: geloof jíj wat Jezus zegt? Johannes 6: 1 - 27 Vraag eerst in een gebed of je mag begrijpen wat je leest. Door te lezen, sta jijzelf ook tussen de grote menigte mensen die gezien hebben welke wondertekenen Hij bij zieken deed. Jezus lijkt eerst de stilte te willen opzoeken. Met dat doel ging Hij al vaker de berg op om te spreken met de Vader. Maar als Jezus om zich heen kijkt, ziet Hij dat er een enorme menigte mensen naar Hem toe komt. Dan gebeurt er een geweldig wonder. De hele menigte krijgt te eten van vijf broden en twee vissen. En als iedereen gegeten heeft, is daar misschien wel het grootste teken: er is nog eten óver! De leerlingen krijgen de opdracht het overgebleven brood te verzamelen. Jezus legt er de nadruk op, dat ze niets van het overgebleven eten verspillen. Later vergelijkt Jezus zichzélf met het brood. Híj is het brood dat door het te eten niet mínder wordt, maar méér. Jezus deelt zichzelf uit, en door Hem te eten, stil je niet alleen je tijdelijke honger, maar krijg je eeuwig leven in overvloed. Maar pas op: het leven dat ontstaat bij Jezus, mag niet verspild worden! Verzamel alles om te eten en uit te delen! Johannes 6: 28 - 71 Verleg opnieuw je aandacht naar Jezus. Lees het evangeliegedeelte aandachtig door. Vraag of je mag begrijpen wat Jezus zegt, Hij is het brood dat leven geeft. Herken je jezelf in de reactie van de menigte? Eerst ben je enthousiast, want je ziet geweldige tekens. En wat wil je daarna? Nóg meer tekenen en wonderen (vs. 30)! Let ook op de enthousiaste reactie in vers 34: Geef ons altijd dat brood, Heer! Dan zegt Jezus twee keer: "Ik ben het brood dat leven geeft". Je moet mijn lichaam eten en mijn bloed drinken. Voor veel Joden uit de menigte, die eerst zo enthousiast waren, wordt dit toch te gek. Trouwens, het was voor Joden verboden om bloed te nuttigen, want in het bloed zit het leven! Als je de kruisweg die Jezus ging op je laat inwerken, kun je op een soortgelijke manier verontwaardigd raken van de pretentie van deze Jezus. De zonden van de wereld wegnemen?? Maak je maar eens een voorstelling van de mensen voor wie Jezus een aanstoot was, en ontdek hoe dat ook voor jou zo kan zijn. Om deze dag te overwegen: Mattheüs 11: 2-6. Johannes 7: 1 - 36 Bid, dat je door deze woorden te lezen dichter bij Jezus mag komen, en meer van Hem mag gaan begrijpen. Het gaat over Jezus. Nadat velen Hem de rug weer hebben toegekeerd, trekt Hij door Galilea. Door dit evangeliegedeelte te lezen ga je iets proeven van de situatie waarin Jezus verkeert. Mensen bejubelen Hem om de spectaculaire tekenen die Hij heeft laten zien. Tegelijkertijd kijken de mensen niet door de tekenen heen. Mensen keren zich weer van Hem af, maar verzamelen zich dan toch weer om Hem heen. Door te lezen, sta je erbij en je ziet dat ook zijn eigen broers Hem niet in bescherming nemen. "Blijf dan niet hier, ga naar Judea", zeggen ze. Dáár is het onveilig, de Joden proberen Hem te doden. Maar Jezus neemt zijn broers wél in bescherming, door niet ópenlijk naar Jeruzalem te gaan. En in Jeruzalem blijkt, dat iedereen versteld staat van zijn woorden. Verleg je aandacht naar deze Jezus. Proef iets van de tweestrijd die Hij doormaakt. Zie het beeld van Hem al weerspiegeld worden door Jozef in het Oude Testament: zijn broers hadden hem verkocht. Nu is hij koning. Hoe zal hij zich bekend maken aan zijn broers, nu zij hem weer komen opzoeken? Johannes 7: 37 - 8: 20 Luister naar de woorden van Jezus en de reacties van de mensen daarop. Probeer ook je eigen reactie op Jezus te formuleren. In hoofdstuk 8 kun je lezen dat Jezus de vrouw die overspel pleegde, niet veroordeelt. Hij veroordeelt ook jou niet. Hij maakt je vrij om niet meer te zondigen. In vs. 50 van hoofdstuk 7 komen we Nicodemus weer tegen. Kwam hij eerst nog in de nacht bij Jezus, nu neemt hij het voor Jezus op bij de leiders van de Joden. Hij blijft niet meer in de schaduw staan. Met de kracht van God komt hij steeds meer openlijk uit voor Jezus. Wat kun jij leren van Nicodemus? Johannes 8: 21 - 59 Vraag eerst in gebed of je mag begrijpen wat er staat. Vraag of steeds dieper tot je mag doordringen wie Jezus is. Het evangelie van Johannes begon met het getuigenis van Johannes over Jezus. Nu is de aandacht volledig gericht op Jezus. Eerst op zijn tekenen en wonderen, maar nu ook steeds meer op wat Hij zélf zegt. Laat goed tot je doordringen wat deze Jezus zegt, terwijl Hij aan het woord is in dit evangelie. Als je de woorden van Jezus bijvoorbeeld zou onderstrepen dan valt het op dat Jezus volop de aandacht op zichzelf richt. Johannes richtte al de aandacht op Jezus. Dat deed hij niet uit beleefdheid. Als Jezus van Johannes het woord krijgt, is dat niet om het beleefd weer door te geven aan iemand anders! Blijkbaar gaat het om Jezus zélf. Gaat het jou om Jezus zelf? Om deze dag te overwegen: Jezus zegt: "Wanneer ik mezelf zou eren, zou mijn eer niets betekenen, maar het is de Vader die mij eert, de Vader van wie u zegt dat hij onze God is, hoewel u hem niet kent. Ik ken hem." Johannes 9 Bid of de Geest je duidelijk mag maken wat er staat. Het zijn niet alleen de woorden en zinnen, maar het is de stem van de Vader die ook nu nog tot mensen spreekt. Door de woorden uit het evangelie te lezen, zie ook jíj dat er een blinde man genezen wordt. Weer is de reactie op het wonderteken dubbelzinnig. Iedereen loopt te hoop en iedereen heeft een mening. Bijna niemand ziet door het teken heen. Pas op dat op de dag van het oordeel de mensen van Nineve niet zullen opstaan om ook jou te veroordelen, "want zij hebben zich bekeerd na de prediking van Jona, en hier zien jullie iemand die méér is dan Jona!" (Lukas 11,32). Door te lezen komt de vraag aan de man die blind was, ook bij jou: wat denk jíj van deze Jezus? Johannes 10 Verleg - ook in gebed - de aandacht eerst weer naar Jezus. Alles draait om Hem. Om te beschrijven wie Hij is, worden in de bijbel heel veel beelden gebruikt. In het Johannes' evangelie is Jezus al vergeleken met het licht dat schijnt in de duisternis. Hij is ook het ware brood uit de hemel, en het levende water. In Johannes 10 worden we geconfronteerd met één van de mooiste beelden uit de bijbel. Jezus zegt: Ik ben de goede herder. Laat je overtuigen door het getuigenis van Johannes. Proef de woorden van Jezus zélf, en wees kritisch op je eigen reactie. Herken jij de stem van jouw Herder? Lees in dit verband ook: psalm 23 De HEER is mijn herder, het ontbreekt mij aan niets. Hij laat mij rusten in groene weiden en voert mij naar vredig water, Hij geeft mij nieuwe kracht en leidt mij langs veilige paden Tot eer van zijn naam. Al gaat mijn weg door een donker dal, ik vrees geen gevaar, want U bent bij mij, uw stok en uw staf, zij geven mij moed. U nodigt mij aan tafel voor het oog van de vijand, U zalft mijn hoofd met olie, Mijn beker vloeit over. Geluk en genade volgen mij alle dagen van mijn leven, ik keer terug in het huis van de HEER tot in lengte van dagen. Johannes 11: 1 - 44 Het dralen van Jezus is erop gericht om Maria en Martha binnen te voeren in het geheim van de opstanding. Dat Lazarus uit de dood teruggeroepen gaat worden, heeft niet alleen te maken met het feit, dat Jezus de macht heeft om de dood te overwinnen. Het zit ´m ten diepste vast op het feit, dat Hij zelf de opstanding in eigen persoon is. Jezus is geen ´afgod´ die zelfs het staaltje van dodenopwekking verrichten kan. Jezus gaat in eigen persoon dat wat aan de dood ten grondslag ligt, de doodsschuld wegnemen door zijn eigen dood aan het kruis, een dood die in Joh.11 aanstaande is. Ook nu weer is het wonder aan Lazarus verricht, een teken dat zich helemaal samentrekt op de betekenis van Jezus Christus zelf. Daarom: wie in Mij gelooft, ook van hem geldt dat hij zal leven ook al is hij gestorven. Johannes 11: 45 - 12: 19 Temidden van al het gekonkel en het wondergeloof van de mensen die zich om Jezus verdringen, stijgt de geur van Maria´s nardusolie op. Het lijkt verspilling, maar het is in wezen het uitgieten van al Maria´s liefde over Jezus heen. In deze kostbare mirre schenkt zij zichzelf aan Jezus weg. Het is vol symboliek: Jezus´voeten, het laagste, gezalfd met het duurste van het duurste, en vervolgens ingemasseerd en afgedroogd met het hoogste dat Maria van haarzelf in huis heeft: haar haren, haar kroon. Al onze kronen aan uw voet, dat gebeurt hier letterlijk. Het huis geurt inmiddels al wel naar de grafspelonk waarin Jezus binnenkort gelegd zal worden, zo zegt Jezus zelf immers. Liefde en naderende dood: het zet alles in een enorme spanning. De intocht in Jeruzalem lijkt alles nog te verbloemen. Geen vuiltje aan de lucht, gestoffeerde straten, komt laten wij aanbidden. Maar het is schijn. Johannes 12: 20 - 50 Het uur van de in de aarde gezaaide graankorrel staat voor de deur. Jezus noemt het Zijn ure. Als een rode draad zigzagt dat uur van Jezus al vanaf de bruiloft in Kana (Joh.2) door het evangelie heen. Naar dit uur stuwt alles toe. Alle spreken en alle tekenen van Jezus zijn daarop gericht. Het is de ure van zijn verheerlijking, van zijn verhoging. Zoals de slang eens verhoogd werd in de woestijn op een paal, zo gaat Jezus verhoogd worden aan een kruispaal: en wie in geloof naar Hem opziet, zal omhooggetrokken worden vanuit de dood naar het leven. Ik zal allen tot Mij trekken, zegt Jezus. Het zijn die ´allen´ die de Vader aan Hem gegeven heeft, want uit jezelf kun je niet geloven en tot de Zoon komen. En toch: ik wordt opgeroepen om naar de verhoogde Zoon te kijken. Om m´n ogen open te doen en niet mee te doen met de blindheid die alom heerst. Dat is mijn verantwoordelijkheid. Johannes 13 Zoëven zijn Jezus´ voeten nog met nardusolie gewassen door Maria (12:1-11). Nu komt het tegenbeeld: Jezus wordt aller dienaar. Filipp.2 zegt, dat Hij zich totaal leeggeschud heeft voor ons, ja voor ons slaaf geworden is tot op het kruis. En nu is het aan ons dat wij elkaar zullen liefhebben, niet maar naar onze eigen maatstaven, want het zit niet zo in ons om elkaar de voeten te wassen (-wij drogen elkaar liever op een andere manier af-), om werkelijk je de minste van die ander te betonen. De maatstaf is Jezus zelf: ´gelijk Ik u liefgehad heb, dat gij elkaar liefhebt´. Ga maar eens na, wat je vandaag dan nog praktisch naar elkaar toe in te halen en christelijk bij te stellen hebt. En dat niet, omdat dat moet, maar omdat je achter Christus aan niet anders kunt en wilt. Johannes 14 Nu komen we bij Jezus´ afscheidswoorden. Zijn testament. Laatste wilsbeschikking. Daarin speelt Jezus´ onderwijs, beter: Jezus´ blijde aankondiging van de Heilige Geest een centrale rol. Jezus gaat heen, Hij laat ons zijn Geest achter. Het wil mij voorkomen, dat we in onze charismatische tijd, die zwanger is van allerlei speciaals van de Geest, dit basisonderwijs van Jezus als het fundamentele onderwijs over de Heilige Geest dienen aan te houden. Hier spreekt niet maar een charismatische gemeente over wie de Geest nu eigenlijk is (zoals de gemeente van Korinthe bijvoorbeeld), zelfs Paulus is hier niet aan het woord over de Geest, nee de Zoon zelf. En steeds koppelt Jezus daarbij ook terug op de Vader. Vader en Zoon beloven hier de Geest en kondigen aan wat ons te wachten staat. Het is heel eenvoudig: dat de Geest ons verbindt aan wat de Vader in de zending van de Zoon voor ons gedaan heeft. Dat is de grote ´bijstand´, de enige troost in leven en sterven die we mogen verwachten. Hou eens bij wat de Geest allemaal volgens deze woorden van Jezus voor ons doet; en bemerk tot je grote vreugde, dat de Geest mij gelukkig helemaal terugwerpt op Jezus Christus, in alles, met lichaam en ziel. En niet op mezelf dus. Al is wel pertinent duidelijk, dat het voor mij nu aankomt op het bewaren van wat Christus mij door zijn Geest geeft: zijn woorden van eeuwig leven. En ´bewaren´ is naar Jezus´gelijkenis niet: wegbergen in de grond. Een geloofsdocument opgeborgen ergens in een la van je bestaan. Bewaren is: ermee aan de gang gaan. Jezus´ woorden kun je allen maar leven. Johannes 15 De vrucht waar Jezus op doelt bestaat blijkbaar allereerst uit: elkaar liefhebben (9-17) en van Jezus getuigen (en dat tegen de haat van de wereld in, 18-27). Getuigende liefde dus. Daarin mogen we, geplant in de wijngaard van de Vader (Jesaja 5), en nu geënt op de volbrachte liefde van de Zoon, een geur en een smaak van Jezus Christus zijn. God houdt van goede druiven. Ja, God heeft onder het regime van de Geest de beste wijn voor het laatst bewaard. Johannes 16 Jezus trekt nu alles samen op het werk van De Vader, Hemzelf en de Geest. Nu de ure er zo goed als is, nu komen er krachten in het geding die mensen niet meer kunnen mannen. God komt thans geheel alleen te staan om de daad van het overwinnen van de Tegenstander te volvoeren. De discipelen zullen uiteenstuiven. Verdriet, onmacht, onbegrip en angst zullen hen alle kanten opjagen. Alleen God drieënig is tegen deze ure opgewassen. Het is aangrijpend hoe Jezus telkens de Vader en de Geest erbij betrekt, nu het grote Heilsfeit, de beslissende wending in de geschiedenis volbracht moet gaan worden. De Vader laat hem niet alleen, ook niet in de ure van het kruis (16:31), al komt straks in de diepste diepte van het lijden wel Jezus´ kreet over de verlating van de Vader (onontwarbaar mysterie, dat we ook maar aanbiddend zo moeten laten); en ondertussen staat de Heilige Geest op uitgestort worden, stromen van leven, die de aarde getuigend, maar daarin ook veroordelend voor wie niet wil (16:8-11), zal overvloeien. De woestijn zal bloeien als een roos. Johannes 17 Dit ´hogepriesterlijke´ gebed van Jezus is inderdaad pure voorbede. Jezus bidt niet voor Zichzelf -dat zou je haast wel verwachten nu de kruisgang voor de deur staat - , maar heel zijn gebed staat in dienst van de discipelen (zij, die door de Vader aan Jezus ´gegeven´ zijn) en van hen die door de verkondiging van de discipelen in Jezus zullen gaan geloven. Jezus bidt voor hen om bewaring en heiliging in de waarheid: en blijkens Jezus´ gebedswoorden betreft het hier de waarheid omtrent zijn Zoonschap van de Vader (vs.8), dat Hij van de Vader is uitgegaan. In Jezus Christus heeft God Zich in volkomen waarheid uitgesproken. Jézus kennen is daarom Gods Naam kennen en daarom het eeuwige leven kennen. Rondom die waarheid kan alleen maar éénheid ontstaan. Zoals De Vader in de Zoon is en andersom, zo ook wij in Hen en Zij in ons. En wij in elkaar. Waarheid heeft dus inderdaad met ´de leer´ te maken, maar die moet wel relaties smeden en leven inblazen, de waarheid moet ´organisch´ worden, de kerk het levende lichaam van Christus, het Hoofd. Anders zal de kerk ook geen leven uitstralen (vs.20,23,24!). Van enkel een belijdenis-op-papier komt geen warmte en leven af. Elke keer noopt dit gebed van Christus tot zelfonderzoek: hoe lichamelijk-levend zijn wij eigenlijk als kerk? Johannes 18: 1 - 27 Tijdens de gevangenneming is er op geen enkel moment sprake van overmacht van de vijand. De uitgetrokken horde valt zelfs bevend ter aarde op het moment dat Jezus zegt: Ik ben. Ik ben het. Maar de diepte van de Naam van Jahwe (Ik ben, Ex.3:14)) dreunt er in door (zoals in heel het Johannes-evangelie wanneer Jezus zijn Ik-ben-uitspraken laat klinken). Jezus´ Godheid doet hen van hun stokje vallen. En dan dat tweeluik daarna in de hogepriesterlijke hof: enerzijds Johannes (´de andere discipel´, vs.15) met anderzijds Petrus. Dat tweeluik keert ook weer terug bij Petrus´ ereherstel (21:20,21). Allebei hebben ze lief, allebei volgen ze tot in het hol van de leeuw. Maar dan scheiden zich blijkbaar de wegen, voor even maar, want na Jezus´opwekking verzamelt Jezus zijn discipelen weer. Ik geloof niet in de theorie (die je steeds vaker van kansels hoort), dat Petrus Jezus verloochende, omdat hij het niet eens zou zijn met de weerloze manier waarop Jezus zich had laten boeien en meevoeren. De overmacht van Jezus, ook in de gevangenname, droop van alles af. Nee, Petrus kan de krachten niet aan, de krachten van de boze en van de vijandschap, die zich nu rondom Jezus gaan samenballen. Daarin had Petrus eerder bombastische woorden gesproken. Maar de Zoon zal de pers van de gramschap van God alleen treden. Die beker zal niemand, zelfs Petrus (maar ook Johannes) niet, kunnen drinken. De haan kraait, dat de victorie in geen enkel opzicht van mensen, maar alleen van de Zoon zal komen. Johannes 18: 28 - 19: 16 Jezus verzet zich niet, omdat zijn Koninkrijk niet van deze wereld is. Daarom heeft Pilatus macht. Dwars door dit door en door aardse gekonkel heen, spelen zich de krachten van het Koninkrijk af. De vervulling van de Raad van God die op onze verlossing gericht is, stuwt Jezus onontkoombaar heen naar het kruis. Daarin zijn de mensen slechts werktuigen (Rom.9:17, 19vv.), alhoewel ze voluit verantwoordelijk blijven voor hun handelen. Tegelijk zal Jezus straks inzake hun verblinding juist vanaf het kruis voorbede voor hen doen (Lc.23:34). Gods verkiezende raad (geheim van Gods Geest, wee de mens die meent dat in mensenbegrippen sluitend in kaart te kunnen brengen) behelst nooit dat mensen door God als ´materiaal voor de hel´ gebruikt zouden worden. God is geen pottenbakker met een linker- en een rechterhand. Dat te denken is godslasterlijk. God is Licht en in Hem is in het geheel geen duisternis. Johannes 19: 17 - 42 Het kruis van Jezus wordt het kruispunt van Gods Raad. Telkens benadrukt Johannes het: hier, op deze plaats Schedel genaamd, in deze gebeurtenis, kruisen de woorden en de patronen van Gods spreken en handelen zich definitief: opdat de Schrift vervuld zou worden. Hier, in deze verknoping van de Schriften, waar Jezus alles volbrengt naardat alles voorzegd is, worden onze knopen ontbonden. Het is volbracht. Heel het relaas van onze verlossing uit de duisternis van schuld en dood, ja heel het lijden en de vruchteloosheid van onze mensenbeschaving (tot op de dag van vandaag!) vindt hier zijn ontknoping. Enkel hier. Maar hier dan ook definitief en voorgoed. Eigenlijk kunnen we die informatie en de diepte daarvan helemaal niet aan. We staan er maar wat bij te kijken. Het lichaam van Jezus halen we van het kruis af. We zetten onze geijkte patronen gewoon door. Zonder het Licht van de Geest zullen we nooit wakker worden. Zo gaat dat bij stervelingen, als de Zoon van God bezig is je met het leven te overkleden. Johannes 20: 1 - 18 De cocon van de dood blijkt opengebroken en leeg (Van Bruggen), vers 6,7. Toch haakt het pas aan, het evangelie van de opstanding, als Jezus Maria bij haar naam noemt: ´Maria´. Jezus bezorgt de opstanding thuis in onze persoonlijke levens. Hoofd voor hoofd gedoopt bij je naam. Zo sta je op tot een nieuw leven. Vanaf dit moment is Maria een ander geworden. Wedergeboren. Omdat ik gehoord heb met eigen oren hoe Jezus mij bij mijn naam noemt. Hij in mij en ik in Hem. Johannes 20: 19 - 31 De verschijning aan de discipelen en een week later nog eens met Thomas (in de discipelkring) erbij, maakt de discipelen enorm blij. Maar ze moeten niet maar fundament van blijdschap (want weerzien met Jezus) worden, maar fundament van geloof. Daarin is Jezus´ verschijning aan hen een eerste stap, alhoewel Jezus de tweede en beslissende stap juist nu ook meteen zet: jullie zien me en zijn blij, maar zalig wie gelooft zonder gezien te zullen hebben. Zo sluit Johannes dan ook in eerste instantie af: opdat gij gelooft, dat Jezus is de Christus, en opdat gij, gelovende, het leven hebt in zijn Naam. Het blijft, ook na de komst van de Zoon, achter Abraham aan: zijn geloof, dat is: zijn volledige vertrouwen op en overgave aan God die doet wat Hij zegt, werd hem tot gerechtigheid gerekend. Johannes 21: 1 - 14 Vissers moeten vissers van mensen worden. Een stukje vroeger onderwijs van Jezus (Luc.5:5) wordt voor zijn discipelen herhaald, zij het dat alles nu staat in het kader van Jezus´ volbrachte werk. Het net tot barstens toe vol: teken en zegel van de Geest die komt en die mensen in het net van Jezus zal brengen door de verkondiging van Zijn dood en opstanding. Petrus trekt (ongewild?) toch weer teveel de aandacht naar zichzelf toe. Een mens verandert zomaar niet. Johannes 21: 15 - 25 Petrus, die al weer haantje de voorste geworden is, moet toch eerst nog eens die vroegere haan horen kraaien, die van zijn drievoudige verloochening. Petrus krijgt er tranen van in z´n ogen. Toch is het zo bevrijdend, en dat voor het oog van alle discipelen: dat de Here mij enkel en alleen afrekent op het feit of ik Hem liefheb. Want dat vraagt Jezus aan Petrus en het antwoord op die vraag mag zijn verloochening stillen. Natuurlijk hou ik van deze Heiland, hoeveel zonden van mij daar ook tegen in te brengen zijn. Wie Christus liefheeft mag met zijn zondige aard, waarmee hij z´n hele leven lang strijd heeft, mee om de netten van Christus te vullen. Daarbij neemt God jou in dienst, met jouw aard, jouw karakter, jouw weg, jouw zonden ook. Johannes is geen Petrus en Petrus geen Johannes. Dat gaat zijn Heer aan. We zouden elkaar es minder moeten beoordelen, en meer moeten stimuleren tot liefde, tot het liefhebben van Christus. Die liefde is namelijk in geen boekenrij te omvatten, zo groot, zo diep, zo lang, zo breed. De gemeente van Christus is als het goed is er een klein beetje een bibliotheek van (Ef.3:18,19!), als we elkaar tenminste niet de maat nemen, maar met elkaar proberen de maat van Christus liefde te nemen en die uit te stralen. Johannes was een zoon van Zebedeüs en Salome en een broer van Jacobus. Hij was visser, maar werd door Jezus geroepen Hem te volgen. Hij werd in het bijzonder door Christus bemind, zoals te lezen is in Johannes 13 vers 23 en in Johannes 21 vers 20. Daarom heeft Christus hem ook, samen met Petrus en Jacobus bij zich genomen om getuige te zijn van enige bijzondere wonderen, zijn heerlijkheid op de berg en zijn strijd in de hof. Volgens de kerkelijke geschiedschrijvers heeft Johannes het langst geleefd van alle apostelen. Hij is meer dan negentig jaar oud geworden en is gestorven in het honderd en tweede jaar na de geboorte van Christus. Johannes zou door keizer Domitianus verbannen zijn naar het eiland Patmos en onder keizer Nerva teruggekomen zijn te Efeze. Johannes schreef niet alleen dit evangelie, maar ook nog drie zendbrieven en het boek der Openbaring. Het Evangelie van Johannes komt in grote lijnen overeen met de voorgaande drie, doch Johannes vertelt ook van enige predikingen, gebeden en wonderen, die de andere evangelisten niet beschrijven. Men neemt aan, dat Johannes dit evangelie later heeft geschreven dan de andere evangelisten, op verzoek van de kerken van Azië, die leden onder de ketterijen1) van Ebion en Cerinthus, die de godheid van Christus loochenden. Johannes vertelt van het eerste wonder, dat Jezus verricht op de bruiloft te Kana, door water in wijn te veranderen. Jezus onderwijst Nicodemus, een farizeeër in de ware godsdienst. Over wedergeboorte spreekt Jezus en over Mozes en de slang in de woestijn. Ook over het oordeel spreekt Hij. •Want God heeft zijn Zoon niet in de wereld gezonden, opdat Hij de wereld veroordele, maar opdat de wereld door Hem behouden worde. Wie in Hem gelooft, wordt niet veroordeeld; wie niet gelooft, is reeds veroordeeld, omdat hij niet heeft geloofd in de naam van de eniggeboren Zoon van God. Dit is het oordeel, dat het licht in de wereld gekomen is en de mensen de duisternis liever gehad hebben dan het licht, want hun werken waren boos. Want eenieder, die kwaad bedrijft, haat het licht en gaat niet tot het licht, opdat zijn werken niet aan de dag komen; maar wie de waarheid doet, gaat tot het licht, opdat van zijn werken blijke, dat zij in God verlicht zijn2). - Joh. 3:17-21 - Uitvoerig beschrijft Johannes ook een twistgesprek van Jezus met de Joden, gevolgd door Jezus' verdediging. De Joden beweren, dat Jezus een Samaritaan is en dat Hij bezeten is. Jezus zegt dan, dat zij geen kinderen van Abraham zijn, maar van de duivel. Dan wijst de Heer hen erop, dat een goede herder door de deur binnenkomt en niet ergens anders naar binnen klimt. Jezus zegt, dat Hij zelf de goede Herder is, dat Hij nog andere schapen naar binnen moet brengen en dat Hij gewillig zijn leven opoffert voor de schapen. •Ik ben de goede herder en Ik ken de mijne en de mijne kennen Mij, gelijk Mij de Vader kent en Ik de Vader ken en Ik zet mijn leven in voor de schapen. - Joh. 10:14-15 - Jezus zegt, dat niemand Hem het leven ontneemt, maar Hij legt het uit Zichzelf af (Joh. 10:18). Jezus heeft macht zijn leven af te leggen en het weer terug te nemen. En dan ontstaat er opnieuw verdeeldheid onder de Joden. •En velen van hen zeiden: Hij is bezeten en waanzinnig; waarom luistert gij naar Hem? Anderen zeiden: Dit zijn geen woorden voor een bezetene; een boze geest kan toch de ogen van blinden niet openen? - Joh. 10:20-21 - Johannes beschrijft de zalving van Jezus' voeten door Maria. Als Judas hierop aanmerkingen heeft, want volgens hem had het geld, dat uitgegeven was voor de olie, beter besteed kunnen worden om de armen te helpen, maar Jezus wijst hem terecht. "De armen hebt gij altijd bij u, maar Mij hebt gij niet altijd," zegt Jezus. En dan vertelt Johannes over de intocht in Jeruzalem, waar het volk Hem juichend tegemoet komt. •Hosanna3), gezegend Hij die komt in de naam des Heren! - Joh. 12:13 - Verder verhaalt Johannes van de voetwassing, waarmee Jezus zijn discipelen aanspoort tot nederigheid en onderlinge dienstvaardigheid, naar Jezus' voorbeeld. Aan het eind van zijn evangelie beschrijft Johannes, net als de andere evangelisten, het lijden en sterven van Christus, gevolgd door zijn opstanding. En tot slot schrijft Johannes over de verschijning aan het meer van Tiberias, waarover in de andere evangeliën niets is te vinden. Daar waren enkele discipelen bijeen en op voorstel van Petrus hadden ze hun oude beroep van vissers weer opgevat. Na een hele nacht vissen, hadden ze echter nog niets gevangen. Toen ze in de morgen dicht bij de oever voeren, stond daar Jezus, maar ze herkenden Hem niet. Op de vraag van Jezus of ze iets te eten voor Hem hebben, antwoorden ze, dat ze de hele nacht in touw zijn geweest, maar niets hebben gevangen. Op aanraden van Jezus werpen ze het net aan de rechterkant van het schip uit, waar het zo vol vis geraakte, dat ze het niet meer konden trekken. Hierna beschrijft Johannes nog het eerherstel van Petrus. Johannes besluit zijn evangelie tenslotte als volgt: •Dit is de discipel, die van deze dingen getuigt en die deze beschreven heeft en wij4) weten, dat zijn getuigenis waar is. Er zijn echter nog vele andere dingen, die Jezus gedaan heeft; indien deze één voor één beschreven werden, dan zou, naar ik meen, de wereld zelf de boeken, die geschreven werden, niet kunnen bevatten5). - Joh. 21:24-25 - Hieronder een overzicht van dit bijbelboek in chronologische volgorde: Hoofdstuk 1 Het vleesgeworden Woord Het getuigenis van Johannes over zichzelf Johannes wijst op Jezus Jezus' eerste discipelen Hoofdstuk 2 De bruiloft te Kana Kort verblijf te Kapernaüm De tempelreiniging Hoofdstuk 3 Het gesprek met Nicodemus Het getuigenis van Johannes over Jezus Hoofdstuk 4 Het gesprek met de Samaritaanse vrouw De terugkeer naar Galiléa De zoon van de hoveling Hoofdstuk 5 Een genezing op sabbat Jezus' getuigenis van Zichzelf Hoofdstuk 6 De spijziging van de vijfduizend Jezus gaande over het meer Het brood des levens De afval in Galiléa De belijdenis van Petrus Hoofdstuk 7 Het ongeloof van Jezus' broeders Verschillend oordeel Wat Jezus van Zichzelf getuigde Nieuw verschil van oordeel Het water des levens Jezus door Nicodemus verdedigd Hoofdstuk 8 De overspelige vrouw Het licht der wereld Twistgesprek met de Joden Jezus' verdediging Hoofdstuk 9 De blindgeborene Hoofdstuk 10 De goede Herder Het feest der tempelvernieuwing In Peréa Hoofdstuk 11 De opwekking van Lazarus Het besluit om Jezus te doden Hoofdstuk 12 De zalving te Bethanië De intocht in Jeruzalem Jezus verkondigt zijn dood Voor of tegen Jezus Jezus' zending Hoofdstuk 13 De voetwassing Jezus waarschuwt Judas Afscheidswoorden Jezus waarschuwt Petrus Hoofdstuk 14 Het huis des Vaders Jezus belooft de Trooster Hoofdstuk 15 De ware wijnstok Het gebod der liefde De haat der wereld Hoofdstuk 16 Volharden Het werk van de Trooster Voorbijgaande droefheid Hoofdstuk 17 Het Hogepriesterlijk gebed Hoofdstuk 18 De gevangenneming Jezus voor Annas De verloochening door Petrus Jezus voor Pilatus Jezus of Barabbas Hoofdstuk 19 Zie, de mens De kruisiging Het sterven van Jezus De begrafenis Hoofdstuk 20 De opstanding en de eerste verschijning De verschijning aan de discipelen De verschijning aan Thomas Eerste slot Hoofdstuk 21 De verschijning aan het meer van Tiberias Petrus in ere hersteld Slot    Lees hier een mooie uiteenzetting over    Uiteenzetting  Johannes  Evangelie

 

READ THE BOOK - THE BIBLE CHANGE YOUR LIFE

       

Heer, wees mijn Gids

INFO: DE WEG - DE WAARHEID - HET LEVEN - FILM

Remember all victims of violence worldwide   

GEBED  LEEFREGEL  BELIJDENIS  

DE WEG | DE WAARHEID | HET LEVEN | FILM | AUDIO

CREATOR

HOLYHOME.NL USE NO COOKIES - REPORT DEAD LINKS